İslamiyeti kabul eden İslam Devletlerinin uygarlıkları, devlet yönetimi, toplumsal hayat, ordusu, ekonomisi, eğitim, bilim, sanat ve mimarisi hakkında bilgi.
Eski İslam Devletlerinde Gelenek ve Görenekler
İslam uygarlığı farklı toplumların katkılarıyla oluşmuş sentez bir uygarlıktır. Bu uygarlık dini anlayış ve düşünce doğrultusunda değişim göstermiştir.
DEVLET YÖNETİMİ
İlk İslam devleti Hicret’ten sonra Medine’de kurulmuştur. Teokratik niteliğe dayalı bir devletin dini ve siyasi lideri Hz. Muhammed olmuştur.
***Dört Halife devrinde halifeler bir tür seçimle belirlenmişse de devlet yine dini kurallara göre yönetilmiştir. Hz. Ömer zamanında sınırların genişlemesine bağlı olarak teşkilatlanma amaçlı çalışmalar yapılmıştır. Ülke illere ayrılmış, illere vali ve kadı atanmış, askeri ve mali amaçlı divan oluşturulmuştur.
***Emeviler döneminde devletin teokratik niteliği devam etmiş, halifelikte ise saltanat sistemi uygulanmıştır. Ayrıca sınırlar genişlediği için ülke eyaletlere ayrılmıştır.
***Abbasiler döneminde de saltanat sistemi devam etmiş, siyasi işlerin yürütülmesi için divan oluşturulmuş ve vezirlik makamı kurulmuştur.
UYARI
İslam Devleti’ne Medine’nin dışında Hz. Ali döneminde KÜFE, Emeviler zamanında ŞAM, Abbasiler döneminde ise BAĞDAT şehirleri başkentlik yapmıştır. Bu değişimde egemen güçlerin değişmesi etkili olmuştur.
TOPLUMSAL HAYAT
İslamiyet inancının özü olan eşitlik anlayışı ilk dönemlerden itibaren kendisini hissettirmiştir. Bu anlayış İslamiyetin öncelikle köleler arasında yayılmasında etkili olmuştur.
Eşitlik anlayışı Emeviler döneminde bozulmuş ve Emeviler kendilerini (Arapları) diğer toplumlardan üstün görmüşlerdir. Arap olmayanları ise “Mevali” (Azatlı Köle) olarak kabul etmişlerdir.
UYARI
Bu durum Emeviler döneminde İslamiyete katılımı azalmasına neden olmuştur.
***Abbasiler zamanında ise daha önceki eşitsizlikler giderilmiş ve bütün Müslümanlara eşit davranılmıştır (Ümmetçi anlayış).
ORDU
İslam Devleti’nin ilk zamanlarında ordu, gönüllü birliklerden oluşmuştur.
***İslam devletlerindeki dini yayma ve koruma amaçlı olarak yapılan savaşlara Gaza ve Cihat denmiştir.
***Hz. Ömer döneminde ilk kez düzenli ordular kurulmuş ve orduların konaklaması için “Ordugahlar oluşturulmuştur. Hz. Osman zamanında ise Muaviye tarafından ilk İslam donanması oluşturulmuş, hatta Kıbrıs adası alınmıştır.
***Emeviler ordularında Arap olmayan Müslümanlara yer vermemiş buna rağmen İslam Devleti’nin sınırları ispanya’ya kadar genişlemiştir.
***Abbasiler döneminde orduda savaşçı özelliğinden dolayı Türklere yer verilmiş, onlar için Samerra şehri kurulmuş ve Türk askerler Bizans sınırındaki Avasım şehirlerine yerleştirilmiştir.
EKONOMİ
İslam Devleti’nde temel geçim kaynağı olarak tarım, hayvancılık ve ticaret ile uğraşılmıştır. Sınırların genişlemesi ticaretin niteliğini değiştirmiş ve artırmıştır.
Hz. Ömer döneminde “Beytül Mal” denilen devlet hazinesi oluşturulmuş (Mali teşkilatlama), Emevi hükümdarı Abdülmelik zamanında ise ilk İslam Arap parası bastırılmıştır.
***İslam Devleti’nin başlıca gelir kaynağını halktan alınan vergiler oluşturmuş ve bu vergiler dine göre çeşitlilik göstermiştir.
a) Müslümanlardan
***Öşür: 1/10 oranında alınan üretim vergisidir.
***Zekat: İslam’ın şartı olarak malların l/40’ı oranında zenginlerden alınıp yoksullara dağıtılan vergidir.
b) Gayri Müslimlerden
***Haraç: 1/5 oranında alınan üretim vergisidir.
UYARI
Gayrimüslimlerden fazla vergi alınmasındaki amaç Müslümanlığa geçişi özendirmektir.
***Cizye: Askerlik karşılığı alınan vergidir.
EĞİTİM VE BİLİM
***İslamiyet ilk andan itibaren eğitime büyük önem vermiş ve insanları teşvik etmiştir. Abbasiler döneminde oluşturulan “Beytü’l Hikme.” Selçuklular zamanında açılan “Nizamiye” ve Endülüs Emevileri’nin kurduğu “Kurtuba” medreselerinde öğrenciler ücretsiz eğitim görmüş ve öğrencilerin her türlü ihtiyaçları devlet tarafından karşılanmştır. Bu durum, “Sosyal Devlet” anlayışının bir göstergesidir.
***Medreselerde dini eğitimin dışında pozitif eğitimde verilmiştir.
a) Dini Bilimler,
*Tefsir: Kuran’ı açıklama ve yorumlamadır.
*Fıkıh: İslam hukukudur.
*Hadis : Hz. Peygamber’in söz ve davranışlarını (sünnet) inceler.
*Kelam: İslam felsefesidir.
b) Pozitif bilimler
*Tarih, Coğrafya, Matematik, Kimya, Tıp, Felsefe
SANAT VE MİMARİ
***İslam sanatı dine göre şekillenmiştir. Putperestlik tekrar canlanmasın diye ilk zamanlar resim ve heykelcilik yasaklanmıştır. Resim yerine hat (güzel yazı) ve tezhip (süsleme) sanatları önem kazanmıştır. Heykelcilik yerine ise tahta oymacılığı ve kakmacılık gelişmiştir.
***Önceleri Arapların belirgin bir mimari üslubu (tarzı) yok iken sınırların genişlemesi, yeni kültürlerle tanışılması ve coğrafi şartların değişmesiyle yeni bir tarz oluşmuştur.
