Euripides kimdir? Antik Yunan dönemi tragedya şairi olan Euripides hayatı, eserleri, şiirleri, bazı önemli eserlerinin özetleri.
Euripides
Euripides; Eski Yunan tragedya şairidir. (Salamis İÖ 480 – Makedonya 406). Yaşamına ilişkin bilgiler kesin değildir. Bilinen kesin şey, 29 yaşındayken Büyük Dionysia Bayramı’nda edebiyat yarışmasına katılma hakkını kazandığıdır (455, yitik eseri Peliades: Pelias’ın Kızları). İlk birinciliğini de bugün adı bilinmeyen bir tragedya ile İÖ 442’de kazandığı bilinir. Çağdaşı Aristophanes’in, 92 oyun yazmasına karşın yalnızca beş kez birincilik kazanabilmesi, konularını ve kişilerini değişik yorumlarla değerlendiren şairin kamuoyunca benimsenmediğini eserlerinin yadırgı ve tedirginlik yarattığını gösterir. Bu yüzden toplumundan soğuyan, Atinalılara kırılan Euripides’ in ömrünün son birkaç yılını çağrılı olarak gittiği Makedonya’da kırgın ve küskün olarak geçirdiği, üç oğlundan birinin oyun yazarı olarak son eseri Bakhai’yi (Bakhalar) sahneye koyduğu kabul edilir. 17 tragedyası tam metin olarak eldeyse de yazılış tarihleri kesinlikle bilinmez, öteki 75 eseri yitiktir, bazılarından parçalar kalmıştır. Çağdaşı olan filozoflardan dersler alan (Anaksagoras, Protagoras), bir olasılıkla Sokrates’i tanıyan Euripides, onlar gibi dinsizlikle suçlandı, ilerici düşüncelerinin neden olduğu kovuşturmalara uğradı.
Elde bulunan tragedyaları ve bilinen oynanış yılları şöyledir:Alkestis (439), Medeia (431), Hippolytos (428’de birinci), Herakleidai (423 öncesi), Andromakhe (423 öncesi) fliketides (422, Yalvaran Kadınlar), Hekabe (421), Elektra, İon (418), Troades (415, Troyalılar), İphigeneia Tauris’de (414), Helene (412), Phoinissai (411-409, Fenikeli Kadınlar), Orestes (408), İphigeneia Aulis’te (406), Bakhai (106, Bakhalar).
Başlıca eserlerinin özetleri:
Elektra, İÖ 413’te oynandığı sanılır. Yazarın katkısı olan öğelerle konu epeyce değişik olarak sunulur. Soylu olmayan bir köylüyle evlendirilen Elektra, yıllar sonra kardeşi Orestes ile evlendiği evde bilmeden karşılaşır; kardeşliklerini neden sonra anlarlar. Aigisthos’un öldürülüşünden sonra ana Klytaimnestra da kandırıcı bir çağrıyla bu eve getirtilir, oğlunun bıçağıyla can verir. Öz kızını kurban eden Agamemnon‘dan başlayıp kuşaklar boyu süren bu kan davasının yanlışlık ve iğrençliğini sergilemek için yazar güçlü bir gerçekçiliğin eleştirilerini sunar.
Hekabe, doğurgan olduğu halde bahtsızlığı simgeleyen, çocuklarını bir bir yitirdikten sonra saldırgan bir kimliğe bürünerek ana öcünün örneği olan Hekabe, Troya’nın yıkımından sonra köle olarak götürüldüğü yerlerde görünür. Eski kraliçeliğinin görkemini yitirmemekle birlikte eşinin (Priamos), büyük oğlunun (Hektor) ölümlerini görmenin acıları içindedir. Kızı Polyksene gözü önünde kurban edilip, oğlu Polydoros da alçakça öldürülünce korkunç bir öç eylemine girişir; Trakya Kralı Polymestor’un gözlerini oyarak çocuklarını öldürür. Ne var ki Euripides yine de Hekabe’yi akıl ve hak yolundan ayrılmayan ulu bir kişi olarak gösterir. Tragedyada Hekabe yalnız değildir; Troyalı kadınların topluluğu-koro içinde direnci yansıtan büyük bir varlık, doğal analık gücünün simgesidir. Euripides’in ona tragedya boyunca Frigyalı demesi boşuna değil; Phygialı Ana Tanrıça Kybele’nin bütün niteliklerini içinde taşır ve dile getirir Hekabe.
Orestes, babasının öcünü alan Orestes’ in Erinys’ler izlenirken günahının kefaretini ödemesi gerekmesi üzerine doğan durumu konu edinir. Argos haklı, ana katilini suçlayıp kötülemekte acelecidir. Aslında anasını öldürdüğü için Orestes de huzurlu değildir, vicdan azabı çeker. Tyndaros’un savcılığında yargılanan Orestes’i kimse savunmazken (Menelaos, Helene) arkadaşı Pylades onların tapınağa girip Hermione’yi rehin tutmalarını sağlar, Tanrı Apollon‘un yargıları konuyu bilindiği gibi bitirir.
Troades (Troya’lı Kadınlar), on yıl sürmüş Troya kuşatmasından sonra tahta at hilesiyle kente girdikleri kabul edilen Akhalar, bütün oğlanlarla erkekleri kılıçtan geçirirken kadınları da birbirlerine peşkeş çeker, güzellerine el koyarlar. Euripides odak yaptığı kraliçe Hekabe çevresinde kızı Kassandra’nın gelini Andromakhe’nin, alıp götürülen Helena’nın (ve başka soylu kadınların) uğradığı saldırıları şiirsel özle yüklü acı tablolar halinde sunar.
Kaynak – 2
Eski Yunanistan’ın en ünlü trajedi yazarlarından biridir. Hayatı hakkında değişik fikirler ileri sürülmekle beraber M.Ö. 480 ile 484 yıllarında, Salamis adasında doğduğu kabul edilir. Ailesinin çok fakir olduğuna ait kayıtlar bulunmakla beraber Euripides iyi bir öğrenim görmüştür. Bu sıralarda en çok jimnastikle, resimle ilgilenmiş, Anaksagoras’ın öğrencisi olarak felsefe çalışmıştır. Eserlerinde büyük bir etkisi olduğu görülen filozof Sokrates‘le yakın bir dostluğu olduğu söylenir.
Euripides, çağında, öteki ünlü tiyatro yazarlarından Aeschylos’tan, Sophokles‘ten daha az beğenilmiş ancak yıllardan sonra eserlerinin değeri anlaşılarak, tiyatro alanında ölümsüz bir yer kazanmıştır. Euripides, Yunanlı tiyatro yazarlarının içinde en çok karakterleri, dini inançların etkisinde kalmaksızın, sosyal bakımdan ele almış, olduğu gibi açıklayabilmiş bir sanatçıdır, bundan dolayı da bugünkü sanata hepsinden daha yakın sayılır.
Euripides’in ilk piyesi olan “Peliades” M.Ö. 456 yılında oynanmıştı. Bu sırada Euripides yirmi beş yaşındaydı. Bazı tarihçiler, bundan sonra yazdığı piyeslerle beraber Euripides’in 92 tane eser vermiş olduğunu söylerler. Yazarın eserlerinden ancak 18 tanesi günümüze kadar kalabilmiş ötekiler kaybolmuştur.
Euripides, M.Ö. 408’de 72 yaşındayken Atina’da en başarılı piyeslerinden biri olan “Orestes”‘i sahneye koymuştu. Makedonya kralı bunu pek beğenerek yazarı kendi ülkesine davet etti. Euripides iki yıl sonra Makedonya’da öldü. Onu çekemeyen rakipleri tarafından üzerine azgın köpekler saldırılarak öldürtüldüğü söylenmekle beraber bu konuda kesin bir bilgi edinilememiştir. Euripides Makedonya’da, Pella’da gömülüdür. Bir süre sonra Yunanlılar Atina’da onun adına bir anıt dikmişler üzerine “Kemiklerini Makedonya toprakları örtüyorsa da bütün Yunanistan onun kabridir” diye yazmışlardır.
Ünlü Fransız şairi Racine, Euripides’i kendisine örnek almıştı.
Euripides’in başlıca eserleri şunlardır: “Alkesta“; “Medea“; “Andromakhos“; “Taçlı Hippolytos“; “İphigenia Aulis’te“; “İphigenia Taurus’ta“; “Elektra“.
