Evliyalar hakkında ansiklopedik bilgi. Evliya nedir – veli nedir?
Ermiş, yani Tanrı’ya ulaşmış kimseye “veli” denir. Bu kelimenin çoğulu olan “evliya“, halk dilinde, bir kişi hakkında da ermiş anlamına kullanılır.
Tasavvuf felsefesine inanan bir tarikate giren herkes, kendisine yol gösteren pir veya mürşit tarafından olgunlaştıkça derece derece yükseltilir. Velilik (ermişlik) tekkede ulaşılacak son mertebedir ki ondan sonra velinin kendisi zaten bağımsız bir tekke sahibi olarak “can“lara tarikat yolunu, usulünü, töresini öğretir, onlara Tanrı’ya, hayattayken, nasıl ulaşılacağını bildirir.
Sağlığında, nefsini terbiye ederek, dünya hırsından, tamahından, mal, mülk sahibi olmak gibi zevklerden, hatta mide zevklerinden bile vazgeçerek yaşayacak kadar yiyen bu “can“ların keramet gösterdiklerine inanılır. Aynı anda hem Bağdat’ta, hem Belh’te cuma namazını kılan, mesafeleri göz yumup açıncaya kadar aşan, yağmur yağdıran, olacağı önceden haber veren evliyalar olduğu anlatılır.
Evliyanın öldüğü yere türbe yapmak adettir. Yalnız, bunların çoğu gezgin dervişler olduğu için, sevildikleri her yere birer mezar yapılmıştır, bazan zamanla bu mezarlar gerçek türbeleriymiş gibi saygı görür. Yunus Emre’nin ayrı ayrı dokuz yerdeki mezarı bu inanca örnektir.
Evliyalar, halk arasında özellikle gösterdikleri kerametlerle tanınmışlardır. Cahil halk, evliyanın öğreticilik tarafına bakmaz da, kerametine bakar, ölüsünden bile medet umar. Dinimizde mezardan, ölüden medet ummak ondan bir şeyler istemek büyük günah sayılmasına rağmen halen bu tarz yerlerden medet uman bağnaz düşüncelere sahip cahil insanlar maalesef aramızda yaşamaktadır.
