Eylemde, fiilde olumsuzluk nedir? Türkçede eylemlerin olumsuz hali, genellikle “-ma” veya “-me” ekleri kullanılarak oluşturulur. Bu ekler, eylemin köküne eklenerek olumsuz anlam kazandırır. Eylemde olumsuzluk nasıl oluşturur, cümle örnekleri nelerdir, örneklerle konu anlatımı.
Türkçede eylemlerin olumsuz hali, olumsuzluk ekleri kullanılarak ifade edilir. En yaygın olumsuzluk ekleri “-ma” ve “-me”dir. Eylemin köküne bu ekler eklenerek olumsuz hale getirilir. İşte bazı örnekler:
- Olumlu: Git Olumsuz: Gitme
- Olumlu: Yap Olumsuz: Yapma
- Olumlu: Gör Olumsuz: Görme
- Olumlu: Gel Olumsuz: Gelme
- Olumlu: Konuş Olumsuz: Konuşma
Bu örneklerde görüldüğü gibi, olumsuzluk ekleri “-ma” veya “-me” olarak değişebilir. Hangi ek kullanılacağı, eylemin kendisine ve ünlü uyumuna bağlı olarak değişebilir.
Ayrıca, Türkçe’de “değil” kelimesi de bir olumsuzluk ifadesi olarak kullanılabilir. Örneğin:
- Olumlu: O gelmiş. Olumsuz: O gelmemiş.
- Olumlu: Ali yazıyor. Olumsuz: Ali yazmıyor.
Bu örneklerde “değil” kelimesi kullanılarak da olumsuzluk ifade edilmiştir.
Eylemde Olumsuzluk Nedir? Örnekler
Dilimiz olumsuzluk kavramını, birçok dillerde görülenin tersine, eylem gövdesi içinde anlatmaktadır. almak (olumlu), almamak (olumsuz), yazmak (olumlu), yazmamak (olumsuz), uyumak (olumlu), uyumamak (olumsuz), konuşturmak (olumlu), konuşturmamak (olumsuz) gibi.
Türkiye Türkçesinde eyleme olumsuzluk kavramı -ma (-me) ekiyle ve kök ya da gövdeden hemen sonra katılmaktadır. Olumsuz eylem kök ve gövdeleri, tıpkı olumlu eylemler gibi, zaman ve kip eklerini alır: kalmayacak, kalmamış, kalmasa, kalmamalı gibi.
Olumsuzluk eki -ma (-me) nin ünlüleri şimdiki zamanda, -iyor ekinden önce daralır; düz ünlü taşıyan kök ve gövdelerden sonra -mı, -mi, yuvarlak ünlü taşıyan kök ve gövdelerden sonra -mu, -mü olur: kalmıyor, gelmiyor, oynamıyor, görmüyor, okumuyor, üşümüyor gibi.
Geniş zamanda birinci tekil kişilere -ma (-me) ile kazandırılan olumsuzluk kavramı, öteki kişilerde -maz, mez ile elde edilir. kalmam, kalmayız, kalmazsın, kalmaz, kalmazsınız, kalmazlar, gelmem, gelmezsin, gelmez gibi.
Olumsuzluk eki, eylem kökü ya da gövdesiyle zaman ve kip ekleri arasında yer alır: yazmadı, görmüyor, anlamaz, saymamışsınız, söylemeli, gitmesin… Çatı eki almış eylemlerde olumsuzluk ekinin yeri ise; çatı ekinden sonra, zaman ve kip eklerinden öncedir: çalıştırmazsın, yaptırılmadı, kamulaştırılmamış, özleştirilmiyor, okutmayacak.. gibi. Bileşik zamanlı eylemlerde olumsuzluk eki yine aynı biçimde, eylem kök, gövdesine, zaman ve kip eklerinden önce eklenmektedir: kalmıyordu, kalmazdı, kalmadıydı, kalmamıştı, kalmayacaktı, kalmasaydı, kalmayaydı, kalmıyormuş, kalmazmış, kalmamışmış, kalmayacakmış, kalmasaymış, kalmayaymış, kalmamalıymış, kalmıyorsa, kalmazsa, kalmadıysa, kalmamışsa, kalmayacaksa gibi.
Yeterlik eyleminin olumsuzluk biçimi yapılmak istendiğinde; olumsuzluk eki ulaçtan sonra, zaman ve kip eklerinden önce eklenir, “bilmek” eylemi kullanılmaz: kalabilmek (olumlu), kalamamak (olumsuz), kalmadı, kalamaz, kalamamış, kalamayacak, kalamıyor gibi.
Olumsuzluk eki -ma (-me) bütün zaman ve kiplerde vurguyu çekmez. Ancak geniş zamanda birinci kişilerde -ma (-me), öteki kişilerde -maz (-mez) vurguyu kendi üzerine çeker.187
