Fatin Gökmen Kimdir ve ne yapmıştır? Mehmet Fatin Gökmen hayatı, biyografisi, Kandilli rasathanesi, gökbilimi ve meteoroloji alanındaki çalışmaları hakkında bilgi.
Fatin Gökmen (1877-1955)
Antalya’nın Akseki kazasında dünyaya gelmiştir. Daha sonra İstanbul’da eğitimini tamamlayan Fatin Gökmen, Sultan Selim Muvakkithanesi’nde müdürü Hüseyin Hilmi Efendi’nin yanında çalışırken, Riyaziyet Medresesi’ne devam etmiştir. 1901’de Rasathane-i Amire’nin yeniden kurulması gündeme gelmiştir. İcadiye Tepesi’nde kurulan yeni gözlemevine Fransa’dan gözlem aletleri getirtilmiş 1911 yılında düzenli olarak gözlem yapılmaya başlanmıştır. Fatin Gökmen de buraya müdür olarak tayin edilmiştir.
Yeni Cumhuriyetin kurulmasıyla, bir meteoroloji istasyonu açılmasına ihtiyaç duyulmuş; Belçika’dan getirtilen gerekli malzeme ile jeofizik ve astronomi gözlemevi kurulmuştur. Bu gözlemevinde müdür olarak atanan Fatin Gökmen bu çalışmalarında Fransız meteorolog Angot’la çalışmıştır.
Gözlemevindeki görevinin yanı sıra Üniversitede de ders veren Fatin Gökmen’in bu görevine 1933 yılındaki Üniversite reformu hareketi sırasında son verilmiştir. Ancak gözlemevindeki görevi sürdürmüştür. Yurt dışından getirilen aletlerle yenilenmiş olan Kandilli Gözlemevi’ndeki görevi 1947 yılına kadar devam etmiştir. Bugünkü Kandilli Gözlemevi 1935’de gözlemevine Almanya’dan getirilen yeni bir teleskopla daha dakik ölçümler yapılması sağlanmıştır.
Fatin Gökmen, Gözlemevindeki çalışmalarının yanı sıra bilimsel çalışmalarını da sürdürmüştür. O özellikle ay ve güneş takvimleriyle ilgilenmiştir. Ramazan ayının başlangıcının saptanması konusunda çalışmalar yapmıştır.
Fatin Gökmen 1936’da Türk Takvimi adlı eserini yayınlamıştır. Daha sonra da Eski Hitay Takvimi (1936), Eski Türklerde Heyet ve Takvim (1937) adlı eserlerini yayınlamıştır. Ayrıca erken dönemlerde kullanılan bazı eski astronomi aletleriyle ilgili eserler de kaleme almıştır. Örneğin Rubu Tahtası, Nazariyatı ve Tersimi (1948) gibi eserlerdir.
Kaynak 2
Mehmet Fatin Gökmen
Mehmet Fatin Gökmen; gökbilimci ve meteorologdur (Akseki 1877-İstanbul 1955). Darülfunun’un Riyazimat Medresesi’ni (şimdiki Fen Fakültesi) bitirdikten (1904) sonra bir süre matematik öğretmenliği yaptı. Sonra Fen Fakültesi’nde astronomi ve olasılık hesapları dersleri verdi.
1908’den önceki baskı rejimine karşı politik etkinlikleri nedeniyle bir süre tutuklandı. İstanbul’ da İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ilanından sonra kendisini tamamıyla bilimsel çalışmalara verdi. 1911’de, bugünkü adı Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü olan “Rasathane-i Amire” yi kurup yönetimini üstlendi. 1912’de, basit birkaç aletle servis açıldı. Daha sonra sismoloji servisi kuruldu ve 1935’te Zeiss firmasına ısmarlanan 20 cm açıklıklı dürbünle, özellikle güneş-lekeleri gözlemleri başlatıldı. 1938’de manyetik servisi eklendi. 1943’te gözlem evinin müdürlüğünden emekliye ayrılan Gökmen, 1943-1950 arasında Konya milletvekilliği yaptı. En önemli çalışmalarından biri de 1926’ya kadar ülkemizde de resmen kullanılan hicri kameri takvimi ay başlangıçlarının saptanmasının bilimsel yöntemlerle bağlanmasıdır. Bu konuda koyduğu ilkeler geçerliliğini günümüzde de korur. 1925’te çıkan bir yasayla Kandilli Rasathanesi hicri kameri aybaşlarının hesaplanmasında resmen görevlendirildi.
Başlıca eserleri:
Eski Hitay “Takvimi (1936), 19 Haziran 1936 küsüfu küllisi (19 Haziran 1936 Güneş Tutulması) 1948 vb.
Kaynak – 3
Türkiye’de ilk rasathane 1881’de İstanbul’da Galatasaray Lisesi’nin içinde kuruldu. Rasathane’nin kurulmasına ön ayak olanların başında o çağın Maarif Nazırı Ali Fuat Bey vardı, Fuat Bey, sadrazamlardan Ali Paşa’nın oğludur. II. Abdülhamit zamanında, 1881 yılında, genç denecek yaşta bakanlığa getirilen Ali Fuat Bey, beş buçuk ay süren idaresi sırasında, kozmografya konuları ile uğraşacak, böyle bir tesisin kurulmasını gerekli buldu. Yalnız, o çağın idarecilerine, padişaha bunu kabul ettirmekte güçlük çekti. Tasarı üç buçuk ay Maarif Şûrası’nda tartışıldıktan sonra kabul edilerek ilk rasathane açıldı.
Fatin Gökmen
Bu ilk ve basit rasathanenin başına önceleri G. Cumberrie adında bir Fransız getirildi. Meşrutiyet devrine kadar, bu rasathane kozmografya konularından çok, meteorolojik olayları gözledi.
İstanbul’da bilim ve kozmografya konuları ile küçük çapta da olsa uğraşacak tam bir rasathaneyi ancak Meşrutiyet yıllarında, 1910-1911’de, Fatin Hoca (Gökmen) kurabildi. Boğaziçi’nde Kandilli sırtlarındaki İcadiye Tepesi’n de kurulan bu rasathane, gene Fatin Hoca’nın çalışmaları ile, kozmografya ile ilgili konuları gözleyen, kendi çapında bir bilim yurdu haline geldi.
FATİN «HOCA» GÖKMEN (1877-1955)
Kandilli Rasathanesinin kurucusu olan, halk arasında «Marko Paşa» derecesinde ün kazanarak «Fatin Hoca» diye anılan Mehmet Fatin, Akseki’de doğdu. 78 yaşında İstanbul’da öldü. Önce Bayındır’da okudu, İstanbul’da Medrese öğrenimi yaptı, daha sonra Üniversite Fen Fakültesi’ne girdi. 1904’te Üniversiteyi bitirince önce Yüksek Öğretmen Okulu ile Halkalı Ziraat Okulu’nda matematik okuttu. Meşrutiyetten sonra, Üniversite’de astronomi ve yüksek matematik okutarak profesör oldu.
Fatin Gökmen 1910 – 1911 sıralarında kendi çalışmaları ile Kandilli Rasathanesi’ni kurarak, bu müessesenin başına geçti, yıllarca «Kandilli ve Fatin Hoca» kelimeleri basında, halk dilinde onun bu çalışmalarından dolayı yayılıp yerleşti.
Emekliye ayrıldıktan sonra, 1942’de milletvekili de seçilen Fatin Gökmen, iyi İngilizce bilirdi. Kozmografya ile astronomiye ait iki çevirisi, günlük gazetelerde, dergilerde mesleğiyle ilgili çeşitli yazıları vardır.
