Felsefede kıyas ne demektir? Kıyas nasıl yapılır, anlamı, açıklaması, Kıyas kuralları hakkında bilgi.
Kıyas (tasım): Verilmiş iki önermeden, bu önermelerin içerdiğini içinde bulunduran üçüncü bir önermeyi çıkarma işlemidir.
• Kendilerinden çıkarım yapılan önermelere öncül
• bunlardan çıkarılan önermeye yargı denir.
Tüm bilginler kültürlüdür. (öncül)
Bazı insanlar kültürlü değildir. (öncül)
O halde: Bazı insanlar bilgin değildir. (sonuç)
Bu çıkarımda ilk iki önerme öncül, üçüncü önerme ise sonuçtur. Bu çıkarım, incelenirse üç terimi içine aldığı ve her terimin iki kere geçtiği görülür. Bu terimler;
• bilginler, kültürlüler ve insanlardır.
Bu terimlerden biri (kültürlüler) yalnız öncüllerde, diğer ikisi de (bilginler, insanlar) hem öncüllerde hem de sonuçta geçmektedir. Yalnızca öncüllerde geçen terime orta terim denir. Orta terimin görevi, iki öncülün bağıntısını sağlamaktır.
Sonuç önermenin
• yüklemi olan terime büyük terim,
• öznesi olan terime ise küçük terim denir.
• Büyük terimi içinde taşıyan öncüle büyük öncül,
• küçük terimi içinde taşıyan öncüle küçük öncül denir.
Yukarıdaki örnekte: “kültürlüler”; orta terim, “bilginler”; büyük terim, “insanlar”; küçük terimdir.
“Tüm bilginler kültürlüdür.”; büyük öncül,
“Bazı insanlar kültürlüdür.” küçük öncüldür.
Bu kavramları bir de aşağıdaki örnek üzerinde görelim:
Bütün dağlar (ortak terim) yüksektir.
Erciyes bir dağdır. (ortak terim)
Erciyes (küçük terim) yüksektir (büyük terim).
Bu tür çıkarımlarda geçerlilik, çıkarımın içeriği ile değil, biçimiyle ilgilidir. Bir çıkarımın biçimi geçerli, öncüller doğruysa sonuç yanlış olamaz.
KIYAS KURALLARI
Bir kıyasın geçerliliği aşağıdaki kurallara uyularak sağlanabilir:
Terimlere Ait Kurallar
• Her tasım 3 terimi içine almalıdır.
• Orta terim en az bir defa bütün kaplamayla ele alınmalıdır. Alınmazsa sonuç çıkmaz.
• Vargıda ortak terim bulunmamalıdır.
• Vargıda bulunan terimlerin kaplamı öncüllerden geniş olamaz.
Önermelere Ait Kurallar
• iki olumlu öncülden olumsuz sonuç çıkmaz.
• iki olumsuz öncülden bir sonuç elde edilemez.
• iki tikel önermeden de sonuç çıkmaz.
• Öncüllerden biri olumsuz ise vargı olumsuz, öncüllerden biri tikel ise vargı da tikeldir.
Kuralların Örneklendirilmesi
Yukarıda saydığımız kurallara şu örnekleri verebiliriz:
a) “Bütün insanlar ölümlüdür.
Sokrates insandır.”
Bu iki olumlu öncülden olumsuz bir sonuç çıkmaz.
b) Hiçbir üçgen dört açılı değildir.
“Hiçbir üçgen yamuk değildir.”
öncüllerinden bir sonuç çıkmaz. Çünkü ikisi de olumsuzdur.
c) Bazı insanlar öğretmendir.
Bazı öğretmenler hukuk okumuştur.
öncüllerinden bir sonuç çıkmaz. Çünkü bu öncüllerin ikisi de tikeldir.
d) Tüm Atatürkçüler yurtseverdir:
Hiçbir Atatürkçü çıkarcı değildir.
öncüllerinden: “Hiçbir yurtsever çıkarcı değildir.” sonucuna ulaşılır. Öncüllerden biri olumsuz ise sonuç da olumsuz olur.
