Fiil Kök ve Gövdelerinde Orta Hece Ünlüsünün Değişmesi açıklaması ve örneklerle anlatımı.
FİİL KÖK VE GÖVDELERİNDE ORTA HECE ÜNLÜSÜNÜN DEĞİŞMESİ
1- Ünlüyle biten fiil kök ve gövdelerine “-yor” eki getirildiğinde y ünsüzünün etkisiyle,
a —>> veya u’ya
e —>> i veya ü’ye daralarak değişir.
ÖRNEKLER:
başla-yor —>> başlıyor
bekle-yor —>> bekliyor
oyna-yor —>> oynuyor
gülme-yor —>> gülmüyor
2- Ünlüyle biten fiil kök ve gövdelerine ünlüyle başlayan ek getirildiğinde araya “y” kaynaştırma ünsüzü getirilir ve ünlüde daralma olmaz.
ÖRNEKLER:
bekle-y-en —>> bekleyen
başla-y-an —>> başlayan
UYARI: Ancak söyleyişte bekliyen, baş-lıyan şeklinde kullanılmaktadır.
ÖRNEK SORU: Fiil kök ve gövdeleri ünlüyle bitiyorsa “-yor” eki kaynaştırma ünlüsü almaz. Ancak y sesinin daraltıcı etkisiyle a sesi ı veya u sesine; e sesi ise i veya ü sesine dönüşür.
Bu açıklamaya göre, aşağıdaki cümlelerden hangisinde bu kurala uyumsuzluk söz konusudur?
A) Öğrenciler sınav sorularını heyecanla bekliyor.
B) Bu sezon perdeler erken açılıyor.
C) İlk oyun yarın Yeni Sahne’de oynuyor.
D) O, perdeleri nemli nemli ütülüyor.
E) Çiçekleri suluyorum ama, diğer bakımlarını yapamam.
Çözüm: A, C, D ve E seçeneklerindeki
bekle-
oyna-
ütüle-
sula- fiil kök ve gövdelerindeki son ünlülerin y ünsüzünün etkisiyle daraldığını görüyoruz. Ancak, B seçeneğindeki açıl-ı-yor sözcüğünde bulunan ı ünlüsü kaynaştırmadır. Cevap (B)’dir.
