Fiil ne anlama gelir? Fiil kelimesinin terimler sözlüklerindeki anlamı, deyimler ve birleşik kelimelerin anlamları nedir?
FİİL NEDİR?
“Fiil”
1. İş, davranış
2. Olumlu veya olumsuz olarak çekimli durumda zaman kavramı taşıyan veya zaman kavramı ile birlikte kişi kavramı veren kelime, eylem
“fiile koymak “
eyleme geçirmek
“Dava insanın, ben daha çok işe yararım kanaatine varması ve bunu fiile koyabilmesidir.” – B. Felek
“fiil cümlesi “
Bildirme veya isteme kiplerinden biriyle kurulan ve olumsuzu -ma/ -me eki ile yapılan cümle
“fiil çekimi “
Fiil, ad kök veya gövdelerine zaman kavramı ile birlikte kişi kavramı da veren eklerin getirilmesi, fiil tasrifi
“fiil gövdesi “
Kökü bir başka yapım eki almış fiil
“fiil kökü “
Fiil soyundan bir kelimenin bölünmeyen anlamlı kısmı
“fiil tabanı “
Fiil kök ve gövdelerinin çekim eki almamış hâli
“fiil tasrifi “
Fiil çekimi
“fiilden türeme fiil “
Eylemden türeme eylem
“fiilden türeme isim “
Eylemden türeme ad
“aktif fiil ”
Etken
“bağ-fiil “
Zarf-fiil
“birleşik fiil “
Ad soyundan bir kelime ile biçim veya anlam bakımından kaynaşıp bütünleşen fiil: kaybolmak, reddetmek, hasta olmak, tedavi etmek gibi
“çekimli fiil “
Kip, zaman ve kişi eklerini almış fiil
“dönüşlü fiil “
Eylemin özneye dönüşmesini sağlamak için çoğu kez -n- bazen de -l- veya -ş- çatı ekleriyle kurulan fiil, mutavaat fiili: iyileşmek (iyi-leş-mek)
“edilgen fiil “
Türkçede ünsüz ile biten fiillere -(i)l eki, son sesi -l olan veya ünlü ile biten fiillere -(i)n- eki getirilerek kurulan, gerçek öznesi belli olmayan, sözde özne ile kullanılan fiil, edilgen, meçhul: yaz-ıl-mak, oku-n-mak, tanı-n-mak vb
“ek fiil “
Ad, sıfat, zamir vb. ad soyundan kelimelerin yüklem görevinde kullanılmasını sağlayan yardımcı fiil, ek eylem
“etken fiil “
Etken
“Ali kediyi çok sever cümlesindeki “sever” fiili etken fiildir.”
“ettirgen fiil “
Geçişli veya geçişsiz fiil kök veya gövdelerine -er-, -ir-, -tir-, -t- eklerinden birinin veya ikisinin üst üste getirilmesiyle kurulan ve taşıdığı kavram bir nesneye aktarılabilen çatılı fiil, faktitif: İlacı zorla içirdik. Bu işi başkasına yaptırtmak gerekir. cümlelerinde olduğu gibi
“isimden türeme fiil ”
Addan türeme eylem
“işteş fiil “
1. Bir işin birden çok özne tarafından karşılıklı, ortaklaşa yapıldığını belirten fiil, işteş, müşareket fiili
“Çocuklar, yoldan geçenlere bakıp gülüşüyorlardı.” “Atların kulaklarının yanlarındaki mini mini çıngıraklar hiç susmadan ötüşürlerdi.” – C. Uçuk
“olumlu fiil “
Bir işin, bir davranışın, bir oluşun olduğunu bildiren fiil, olumlu eylem: söylemiş, yazacak gibi
“olumsuz fiil “
Olumsuzluk kavramı veren fiil, olumsuz eylem: Söylememeliydi, hastalanmaz, gelmeyince, yorgun değildir gibi
“sıfat-fiil “
Fiilden -en, -r, -ecek vb. eklerle türetilmiş ad ve sıfat görevinde kullanılan kelimeler, ortaç, durum ortacı, partisip
“gelecek hafta, gelen gideni aratır, çıkar yol.”
“türemiş fiil “
Yapım eki ile türetilmiş fiil: baş-la-mak, güzel-le-ş-mek, dur-ak-la-mak gibi
“yardımcı fiil “
Ad soylu kelimelerin veya bazı fiilimsilerin fiil gibi kullanılmalarını sağlayan “imek, etmek, eylemek, olmak, kılmak” fiilleri, yardımcı eylem: Hasta idim. Naz eyledi. Arz olunur gibi
“zarf-fiil “
Zarf olarak kullanılan fiil soyundan kelime, ulaç, durum ulacı, bağ-fiil, sıla sıygası
“Koşarak geldi. Düşünmeden söyledi.”
“fiili bozuk “
Ahlakça düşük (kimse)
“bağlama zarf-fiili “
Bağlaç olan ve görevinde kullanılarak kendinden sonraki çekimli fiile veya fiilimsiye zaman ve kişi bakımlarından uyan -ıp ekini almış fiil: Gelip gitti (Geldi ve gitti) Gülüp geçti (Güldü ve geçti) gibi
“beklenmezlik fiili “</strong >Bir fiile -acağı / -eceği sıfat-fiil ekiyle tutmak yardımcı fiili getirilerek oluşturulan ve işin istenmeden, beklenmeden olduğunu anlatan birleşik fiil
“Güleceği tutmak. Yazacağı tutmak.”
“bitirme fiili “
Bir fiile -miş sıfat-fiil ekiyle olmak yardımcı fiili getirilerek oluşturulan ve fiilin, yardımcı fiilin işaret ettiği zamandan önce olup bittiğini anlatan birleşik fiil
“İstemiş oldu. Görmüş olacak gibi.”
“geçmiş zaman sıfat-fiili “
Geçmiş zaman kavramı veren ve isim, sıfat gibi kullanılan, -dik veya -miş ekleriyle kurulan sıfat-fiil: Bildiklerinizi anlatın. Tanıdık adam. Geçmişi saygıyla anıyoruz cümlelerindeki bildik, tanıdık, geçmiş birer geçmiş zaman sıfat-fiilidir
“gelecek zaman sıfat-fiili “
İsim veya sıfat gibi kullanılan, gelecek zaman kavramı veren, -ecek, -esi ekleriyle kurulan fiilimsi: Akacak kan damarda durmaz. Göresim geldi gibi
“geniş zaman sıfat-fiili “
Fiilin her zaman yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya yapılacağını belirten, -ir, -er, -mez ekleriyle kurulan sıfat-fiil: Gelir (varidat), gider (masraf), güler yüz, bitmez iş, dinmez ağrı, görünmez kaza gibi
“mutavaat fiili ”
Dönüşlü fiil
“müşareket fiili “
İşteş fiil
“sürerlik fiili “
Bir fiile -e zarf-fiil ekiyle durmak, kalmak, görmek fiilleri getirilerek oluşturulan ve süreklilik kavramı veren birleşik fiil: Gidedurmak. Bakakalmak. Yapagörmek gibi
“tezlik fiili “
Bir fiile -i zarf-fiil ekiyle vermek fiili getirilerek oluşturulan ve çabukluk, kolaylık, yardım kavramı veren birleşik fiil, tezlik eylemi: Söyleyivermek, yapıvermek gibi
“yakınlık fiili “
Bir fiile -e zarf-fiil ekiyle yazmak fiili getirilerek oluşturulan ve kavramda olayın çok yaklaştığını, neredeyse gerçekleşeceğini gösteren birleşik fiil, yaklaşma eylemi, yakınlık eylemi, yaklaşma fiili: Düşeyazmak, öleyazmak gibi
“yaklaşma fiili “
Yakınlık fiili
“yeterlik fiili “
Olumlusu, herhangi bir fiilin -e zarf-fiil eki ve bilmek fiil kökünün birleşmesiyle ortaya çıkan ve yeterlik kavramı veren, olumsuzu ise herhangi bir fiilin -e zarf-fiil eki ile -me olumsuzluk ekinin birleşmesiyle oluşan ve yetersizlik kavramı veren birleşik fiil: Söyleyebilmek, yapabilmek, yapamamak gibi
