Ülkeler Rehberi Gambiya – Gambiya ile ilgili bilgi, başkenti, yönetim biçimi, ekonomisi, haritası, bayrağı, komşuları, coğrafi konumu, tarihi hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Gambiya
- Yüzölçümü: 11.295 km2.
- Başkenti: Banjul.
- Dil: İngilizce, yerli dilleri (Mandingo, Volof, Jalo).Resmi dil İngilizcedir (% 50), ayrıca, geniş ölçüde Mandingo (% 40), Fulbe, Volof, Jalo, Sarakole gibi yerli diller de konuşulur. 1977’den bu yana, Arapça da eğitim dili olarak okutulur.
- Din: Müslüman (% 95.4 Sünni), Hıristiyan (% 3.7), doğal dinler. Nüfusun yaklaşık % 95.4’ü Müslümandır. Ancak, Müslümanlar arasında, İslâmlık doğal dinlerin karışımından oluşan birtakım dinlere inanan bir kesim de vardır. Çoğunluğu Protestan olan % 3.7 oranındaki Hıristiyanlar, Banjul ve çevresinde toplanmıştır.
- Para birimi: 1 dalasi= 100 butut.
- Başlıca kentleri: Combo St. Mary, Serekunda, Brikama, Bakau.
Batı Afrika’da bir devlettir. Afrika Kıtası’nın en küçük ülkesi olan Gambiya, Gambiya Irmağı boyunca Atlas Okyanusu’ ndan Senegal içlerine kadar uzanır. Bir başka tanımla, Atlas Okyanusu’na kısa kıyısı dışında, tek komşusu Senegal ile çevrilidir. İngiliz eski sömürgesi olan ülkenin sınırları, 1889’da Fransa ile Büyük Britanya arasında yapılan bir anlaşmayla saptanmıştır.
Yüzey Şekilleri:
Deniz düzeyini hiçbir noktada 37 m aşmayan ülke toprakları, üç farklı bölgeye ayrılır: Gambiya Irmağı’nın her iki yanında yer alan mangrovlarla kaplı bölge; bunun hemen gerisinde yine ırmağın her iki yanında sıcak mevsimlerde kuraklığın egemen olduğu, yağışlı mevsimlerde taşkınların görüldüğü dar toprak şeridi; bu bölgelerin de gerisinde, ırmağın yukarı çığırında çalılıklarla çevrili kumtaşı yaylası. Ülkenin en büyük coğrafya parçasını oluşturan bu son bölge, Senegal içlerine doğru uzanır. En önemli akarsu, Gine’de Futa Jolan Kütlesi’nden doğan Gambiya Irmağı’ dır (1.125 km). Atlas Okyanusu yönünde kuzeybatı-batı doğrultusunda akan ırmağın genişliği okyanusa açıldığı yerde 10 km kadarken, Elephant Adası’nda 1.6 km’ye kadar düşer. Açık deniz gemilerinin 240 km kadar içeri sokulmalarına olanak sağlayan Gambiya Irmağı’nın hemen her bölümü deniz taşımacılığına elverişlidir.
İklim:
Tropikal bir iklimin gözlendiği ülkede, yıllık ortalama sıcaklık 24.7 °C yağış tutarı 1150-1290 mm’dir. Yağışlar, kıyı bölgelerinde temmuz-ekim, iç bölgelerde nisan-eylül ayları arasında yoğunlaşır. Kuzeydoğudan esen, aralık-nisan ayları arasında etkili olan harmattan rüzgârları, sabah saatlerinde soğuk, gün boyunca sıcak hava yaratır.
Bitki Örtüsü ve Hayvanlar:
Doğal bitki örtüsünü temelde savan ağaçlıkları oluşturur. Gambiya Irmağı’ nın aşağı kesimleri mangrov bataklıklarıyla kaplıdır. Irmakta yaşayan timsah ve suaygırlarının yanı sıra birçok kuş türü, maymun, yabandomuzu, çakal, sırtlan, antilop başlıca hayvanlardır.
Kaynak: pixabay.com
Toplum Yapısı:
Gambiya’da yaşayan halkın, Senegal’deki etnik topluluklarla kan bağı vardır. Mandingo, Volof, Fulbe, Jola, Sarakole en önemli etnik topluluklardır. Her etnik topluluk dil, kültür ve tarihsel gelişimi açısından farklı kökenlerden gelir. Bunlar içinde en önemlisi, kökenleri 1200-1400’lerde Batı Afrika’da kurulan Mali İmparatorluğu’na uzanan Zenci Mandigolardır. Genelde ülkenin orta kesimlerinde yaşayan bu topluluk, nüfusun % 44’ünü oluşturur. İkinci büyük topluluk olan Fulbeler (% 13), ülkenin doğu kesiminde toplanmışlardır. Fulbelerin, Beyaz-Zenci karışımı oldukları sanılır. Yine Zenci kökenli Voloflar, Banjul ve Atlas Okyanusu kıyısında daha yoğundur. Ayrıca, Avrupalı teknisyen ve işadamlarının da aralarında bulunduğu, çoğunluğu Senegalli çiftçi 10-20 bin kişilik bir azınlık yaşar. Ekonomik güç, Banjul’da yaşayan, çoğunluğu aydın Volofların elinde olmakla birlikte, politik yaşamda etkinlik, en büyük etnik topluluk Mandingoların elindedir.
Ekonomi:
- Tarım: En önemli tarım ürünü yerfıstığının yanı sıra, son yıllarda pirinç, pamuk, manyok gibi ürünlerin yetiştirilmesi özendirilmektedir.
- Hayvancılık: Sığır, koyun, keçi, domuz, kümes hayvanları, başlıca hayvan varlığını oluşturur. Yıllık balık üretimi, 1.100 tonu iç sulardan olmak üzere, toplam 9.700 tondur.
- Endüstri: Endüstri gelişmemiştir. En önemli dal, yerfıstığının işlenmesidir. Ayrıca içki, yapı gereçleri ve yılda 3 bin tona kadar palmiye yağı üretilir. 3 bin ton kadar tuzlu ve kurutulmuş balık elde edilir. Yıllık elektrik üretimi 63 milyon kWh’tır.
- Doğal Kaynaklar: 1980’lerin ilk yarısında, Sangang, Batakunku, Kartong bölgelerinde zirkonyum, ilmenit, rutil gibi elementlerin varlıkları saptanmasına karşın, üretime geçilememiştir.
Kaynak: pixabay.com
Tarihi
Gambiyalıların Avrupalılarla ilk tanışması 1455’te ilk Portekiz gemisinin Gambiya Irmağı’na girmesi ile gerçekleşti. Daha sonra İngilizler, yerel şeflerden Gambiya Irmağı’nda ticaret yapma hakkını satın aldılar (1588). 1600-1700’lü yıllar, Büyük Britanya ile Fransa’nın, bölgede üstünlüğü ele geçirme mücadeleleriyle geçti. 1763′ te, Senegambia’yı denetimi altına almayı başaran İngilizler, 1783’te Versailles Antlaşması ile kuzeydeki bölgeleri Fransızlara bırakmak zorunda kaldılar. İngilizler, 1816’da Kombo kralından aldıkları Banjul Adası’na, St. Mary’s adını vererek burada Bathurst Kenti’ni kurdular. Ada, 1843’te Sierra Leone’ye bağlandığı 1866’ya kadar Gambiya’nın bir sömürgesi olarak yönetildi. Ülkede, 19. yüzyılın en önemli olaylarından biri İslâmlığın yayılışı oldu. 50 yıl boyunca Gambiya Irmağı çevresindeki bölge, sayısız iç savaşa sahne oldu. 19. yy. boyunca İngilizler, yöneticilerini Gambiya’daki iç savaşın dışında tutmaya çalıştılar. 1889’da Senegal ile Gambiya arasında geçici sınır çizilmesini öngören antlaşma imzalandı. 1894’te, İngiltere Gambiya’yı koruma bölgesi olarak duyurdu. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İngilizler, ülkenin ekonomik gelişmesini hızlandırdılar. 1950’lerde Woloflar, Bathurst’da ilk siyasal partileri kurdular. Mandingoların desteğiyle İlerici Halk Partisi 1962’de yapılan seçimleri ezici bir çoğunlukla kazandı. Bu seçimlerden sonra, Müslüman Mandingo El Hacı Dauda Kairaba Jawara, 1963’te ülkenin ilk başbakanı oldu. Ekim 1963’te, özerklik kazanılmasının ardından 18 Şubat 1965’te, ülke İngiliz Uluslar Topluluğu’na bağlı bağımsız bir krallık durumuna getirildi. 23 Nisan 1970’te cumhuriyet yönetimine geçildi, Dauda Javara ilk devlet başkanı oldu.
Bağımsızlıktan bu yana, ülkeyi yöneten İlerici Halk Partisi, uyguladığı politikayla ekonomide kararlılık sağladı, yaşam düzeyinde bir ölçüde gelişme gerçekleştirdi, ülkedeki etnik topluluklar arasındaki anlaşmazlıkları gidermeyi başardı. 1980 Ekim’inde, asayiş güçleri komutanının öldürülmesi havayı gerginleştirdi. Yönetiminin tehlikeye düştüğünü gören Başkan Jawara, Senegal’den yardım istedi. Bunun üzerine Banjul’a giren Senegal ordu birlikleri, güvenliği sağladıktan sonra çekildiler. Bu gelişmeler, iki ülkenin, bağımsızlıktan bu yana sürdürülen birleşme, “Senegambiya Konfederasyonu”nu oluşturma tasarısını gündeme getirdi. Bu arada bir darbe girişimi atlatılmasına karşın, içteki huzursuzluk giderilemedi.
Temmuz 1981 ‘de ikinci bir darbe girişimi yaşandı. Başkan Jawara’nın Büyük Britanya gezisi sırasında ayaklanan sivil ve askerlerden oluşan solcu bir grup, yönetime el koymaya kalktı. Jawara’nın çağrısı üzerine yeniden Banjul’a giren Senegal birlikleri, bu kez ayaklanmayı kan dökerek bastırdı. Darbecilerin önde gelenleri ölüm cezasına çarptırıldı,bir bölümü Gine Bissau’ya sığındı. Ekim ve Aralık 1981’de imzalanan antlaşmalarla Konfederasyon’un, ekonomik ve politik yapısı saptandı. Buna göre, Konfederasyon Başkanlığı’na Senegal Devlet Başkanı Abdi Diuf, yardımcılığına Dauda Jawara’nın getirilmesi, Konfederasyon Meclisi üyelerinin 2/3’ü Senegal, 1/3’ü Gambiya meclislerinden seçilmesi öngörülüyordu. Mart 1987’de yapılan başkanlık seçimlerini, Dauda Jawara yeniden kazanırken, İlerici Halk Partisi de iktidarda kalmayı başardı.
Ocak 1988 sonunda, Jawara’ya karşı yeni darbe girişimi ortaya çıkarıldı. Hükümet, olayla ilgili olarak Libya’yı suçladı. 1989’da, Gambiya’daki askeri birliklerini tek taraflı olarak çeken Senegal Hükümeti, konfederasyon girişiminin sonuçsuz kaldığını, askerlerin bu nedenle çekildiğini açıkladı. 8 Ocak 1992’de iki ülke arasında bu kez konfederasyon dışında, iki ülke arasında ekonomik işbirliğini hedefliyordu. 1992’de yapılan başkanlık seçimlerini 5 kez daha Jawara kazandı. 1996’daki seçimleri bu kez Yahya Abdülaziz Jammeh kazandı. Jammeh, Cumhurbaşkanı S. Demirel’in davetlisi olarak 17 Haziran 1997’de Türkiye’yi ziyaret etti.
