Gaziantep ilimizin tarihçesi, tarihi mekanları, gezilecek yerleri. Gaziantep tarihi eserleri ile ilgili detaylı bilgilerin yer aldığı sayfamız.
Gaziantep‘in tarihi, tarih öncesi dönemlere kadar iner. İslahiye İlçesi yakınlarında bulunan Tilmen Höyük’te Kalkolitik Çağ’a kadar inen buluntular ele geçirildi. Tarihsel dönemlerde birçok yerel kral, yöreye egemen oldu. Büyük Hitit Kralı Şuppiluliuma (İÖ 1380-1345) bölgede egemen olan Tilmen, Kargamış Sam’al (Zincirli), Gedikli (Kara) Höyük, Sakçagözü gibi kent devletlerini Hitit İmparatorluğu’ nun sınırları içine kattı. İÖ 8. yüzyıldan sonra yörede Kargamış ve Sam’al gibi Geç Hitit kent devletleri ortaya çıktı.
Tüm Anadolu gibi Gaziantep İÖ 548’de Pers İmparatorluğu’nun egemenliğine girdi. İÖ 333’te Büyük İskender’in Pers İmparatorluğu’nu yıkmasıyla İskender İmparatorluğu’na, onun ölümünden sonra da Hellenistik dönemde Seleukoslara, İÖ 1. yüzyılın ikinci yarısında Roma İmparatorluğu’ na bağlandı. Roma’nın İS 395’te ikiye ayrılısından sonra da Bizans İmparatorluğu’nun sınırları içinde kaldı. Bölge uzun yıllar Bizans-Sasani savaşlarının geçtiği yer oldu ve birkaç kez el değiştirdi. Müslümanlığın yayılmaya başladığı Halife Hz. Ömer döneminde yöre (634-644) ele geçirildi (638). Ayıntap olarak bilinen kent, Abbasiler döneminde kurulan Avasım Eyaleti’nin merkeziyken Bizanslılarla savaşlara sahne oldu.
Selçuklu Sultanı Alparslan döneminde Türklerin Anadolu’ya akınlarında 1066’da Türk yerleşmesine açıldı. Suriye Selçukluları’nın elindeyken 1098′ de Haçlı Seferi ile Urfa Kontluğu’na bağlandı. 1157’de Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan tarafından ele geçirildi. Daha sonra Eyyubilerin eline geçen Ayıntab, bu dönemde yoğun ölçüde bayındırlaştı. Birçok köşk, cami ve bahçe yapıldı. Moğol istilasıyla (1240) yağma edildi, yakılıp yıkıldı. 1273’te Moğolları yenen Mısır Memluklûları kenti ele geçirdiyse de 1280′ de yeniden Moğollar tarafından alındı. Ancak bir yıl sonra yeniden Memlûkların eline geçen Ayıntab ve çevresi 1388’e kadar Memlûkların denetiminde kaldı. Bu tarihte Dulkadiroğulları’ na bağlandı.
Gaziantep Kalesi
1400’de Timur İmparatorluğu’nun bir parçası oldu. 1420’de Karakoyunluların egemenliğine girdi. Karakoyunluların 1468’de yıkılmasıyla yeniden Dulkadiroğulları’nın etkinliği altına girdi. 1514’te bir ara Memlûk etkinliğini yaşadıysa da 1516’da kesin olarak Osmanlı topraklarına katıldı. 1839’da Osmanlıların Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa kuvvetlerine Ayıntab yakınlarında (Nizip) yenilmesiyle bir süre el değiştirdi. 1 Ocak 1919’da İngilizler tarafından işgal edilen Aymtab, 30 Ekim 1919’da İngiliz-Fransız antlaşmasıyla Fransızlara bırakıldı. 1 Nisan 1920’de Ayıntab halkı Fransızlara karşı ünlü direnişlerine başladılar. Kahramanca bir direnme sonucu 8 Şubat 1921’de Fransız kuvvetleri teslim oldu. Aynı gün Büyük Millet Meclisi tarafından “Gazi” unvanı verilen kent, bundan böyle Gaziantep olarak anıldı. Cumhuriyetin ilanıyla kent konumunu kazandı.
TARİHSEL ESERLER:
Gaziantep’teki en eski tarihsel eser, Gaziantep Kalesi’dir. Yapım tarihi bilinmemekle birlikte iç kalenin ilk kez Hitit döneminde yapıldığı sanılır. Bizans İmparatoru İustinianos (Jüstinyen), Memlûklar ve Osmanlılar döneminde de Kanuni Sultan Süleyman tarafından onartıldı. Duvarları büyük taşlarla örülüdür, 36 kulesi vardır. Günümüzde onarılmış olup sağlam duvarlara sahip bulunan kale içinde cami ve yapı kalıntıları vardır. Gaziantep ve yöresinde Memlûklar, Dulkadiroğulları ve Osmanlılardan kalma pek çok eser çeşitli onarımlarla, özelliklerinden uzaklaşmış olarak günümüze ulaşmıştır. Gaziantep il merkezi, Ulucanlar Mahallesi’ndeki Ahmet Çelebi Camisi’ni 1672’de Hacı Osmanoğlu Şeyh Ramazan yaptırmışsa da halk arasında oğlu Ahmet Çelebi’ nin adıyla bilinir. Caminin yanında 1713 tarihli Şeyh Ramazanoğlu Ahmet Çelebi’nin medresesi vardır. Gaziantep’in en eski camilerinden olan Boyacı Camisi 1212’de Boyacı Yusuf tarafından yaptırılmıştır.
Ahmet Çelebi Camii – Gaziantep
1357’de Memlûklar döneminde yapılıp 1575’te onarılan cami ağaç işçiliği, mermer kaplamaları ve çinileriyle son derece zengin bir iç görünüme sahiptir. Kentin güneybatısında Düğmeci Mahallesi’nde yer alan Ömeriye Camisi, Tabıncık Mescidi adıyla tanınır. Arap egemenliği sırasında 739’da Halife Hz. Ömer ya da İbn-i Abdülaziz tarafından yaptırıldığı sanılır. Yine aynı mahalledeki Şirvani Camisi’nin de yapım tarihi kesin değildir; İki Şerefeli Cami olarak da tanınır. Şekeroğlu Mahallesi’ndeki Tahtalı Cami ya da Tahtani Cami adlarıyla bilinen caminin de yapım tarihi belli değildir. Cevizlice Mahallesi’ndeki Tekke Camisi 1639’da Türkmen ağalarından Mustafa Ağa tarafından yaptırılmıştır. Eyüboğlu Mahallesi’ndeki Eyüboğlu Camisi 14. yüzyıla tarihlenir, Memlûklu eseridir.
Şehitler Caddesi’ndeki Esenbek Camisi de 14.yüzyıla tarihlenir. Tabakhane Mahallesi’ndeki Ali Nacar Camisi’nin en eski yazıtı 1816 tarihlidir, Gaziantep’in en büyük camilerinden biridir. Uzun Çarşı Mahallesi’ndeki Ali Dola (Alaüd Devle) Camisi Evliya Çelebi’ye göre 1479-1515 arasında Dulkadiroğullarından Alaüd devle Bozkurt Bey döneminde yapılmıştır. Dulkadiroğullarından günümüze ulaşan Gaziantep’teki tek eserdir. Şehreküstü Mahallesi’ndeki Ağa Camisi 16. yüzyıl ortalarında Tunuslu Ferruh Ağa tarafından yaptırılmıştır. Gaziantep Kalesi’nin güneybatısındaki Handaliye Camisi 16. yüzyıl eseridir. Çok köşeli minaresinin gövdesi palmet ve rozet motifleriyle süslüdür.
Gaziantep Alaybey Camii
Alaybey Mahallesi’ndeki Alay bey Camisi 16. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenir.
Elmacı Çarşısı’ndaki Hacı Naşir Camisi’nin yapım tarihi kesin değildir. Şehitler Caddesi’ndeki Şeyh Fethullah Camisi de 16. yüzyılın ortalarında yapılmıştır. Küçük Pazar’ daki Bekirbey Camisi 1654’te Hacı Alioğlu Hacı Ebubekir tarafından yaptırılmıştır. Kozanlı Mahallesi’ndeki Kozanlı Camisi’nin 17. yüzyıl sonlarında yapıldığı sanılır. Aynı mahalledeki Ayşe Bacı Camisi de 18. yüzyılda yaptırılmıştır. Gaziler Caddesi’ndeki Hüseyin Paşa Camisi, Çıkırkçı Camisi adıyla da bilinir. 18. yüzyılda Kethüda Hüseyin Ağa tarafından yaptırılmıştır. Karagöz Mahallesi’ndeki Karagöz Camisi 18. yüzyıl ortalarında Koca Battal tarafından genişletildi. Subursu Caddesi’nde 18. yüzyılın ikinci yarısında Mehmet Nuri Paşa’nın yaptırdığı Mehmet Nuri Paşa Camisi de çeşitli tarihlerde yapılan onarımlarla özelliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. 1969’a kadar Gaziantep Müzesi olarak kullanıldı.
Gaziantep’te camiler dışında çeşitli dönemlere tarihlendirilen medrese, han, bedesten, hamam, çeşme ve köprü gibi yapılar da günümüze ulaşmıştır.
Bunlardan Ahmet Çelebi Camisi’ne bitişik Ramazani (Ahmet Çelebi) Medresesi 1713’te Şeyh Ramazanoğlu Seyit Ahmet tarafından yaptırılmıştır. Arasta Çarşısı’ndaki Şeker Han 16. yüzyıla aittir. Kalealtı’ndaki Paşa Hanım 1550’de Halep Valisi Lala Mustafa Paşa yaptırmıştır. Düğmeci Mahallesi’ndeki Hışva Hanı da yine 16. yüzyıla tarihlendirilir. Kunduracı Çarşısı’nda Emir Ali Hanı 18. yüzyılın ilk çeyreğinde yapılmış, iki katlı bir handır. Kalealtında 1870-1875 arasında Aşçıoğlu Kesabar Kavşeg’in iki katlı olarak yaptırdığı Millet Hanı ise özgün görünümüyle günümüze ulaşan ender örneklerdendir. Arasta Çarşısı’ndaki Kürkçü Hanı 19. yüzyıl sonlarına tarihlenir. Zincirli Bedesteni 18. yüzyılın ilk yarısında Hüseyin Paşa, Kemikli Bedesteni ise 19. yüzyıl ortalarında Müftü Hacı Osman Efendi tarafından yaptırılmıştır.
Gaziantep’te günümüze ulaşan hamam yapıları da vardır. Bunlardan Eski Hamam, Keyvan Hamamı, Pazar Hamamları 15.-17. yüzyıllar arasında yapılmıştır. Kalealtı’ndaki Paşa Hamamı’ nın 17. yüzyıl ortalarında Lala Mustafa Paşa, Hamamcı ve Kepenek Mahalleleri arasındaki Şıh Hamamım 1550′ de Abdülkerim oğlu Şeyh Fethullah; Gaziler Caddesi’ndeki Hüseyin Paşa Hamamı’nı da 1747’de Darendeli Hüseyin Paşa ile Antep nakib-ül-eşraf kaymakamlarından Hacı Ömeroğlu Hacı Mehmet yaptırmıştır.
Hüseyin Paşa Hamamı’nın bitişiğindeki Köse Mustafa Çeşmesi 18. yüzyıl ortalarına tarihlenir. Gaziantep il merkezinde, Alleben Deresi üzerindeki Debbağhane Köprüsünü 1259’da Melik Nasır yaptırmıştır. Bunun dışında Gaziantep-Islahiye yolunda Meranoğlu Köprüsü, Kumkale yolunda Tetigen Köprüsü, Aynülleben, Yazıcık, Kara Asar, Babilke ve Sultan IV. Murat’ın Bağdat Seferi sırasında yaptırdığı köprüler vardır.
