Gazneliler Hakkında Bilgi

Gazneliler Kimlerdir? Gaznelilerin tarihi, Gazneli Hükümdarları kimlerdir, Gazneliler Devleti ile ilgili bilgi.

Gazneliler; Afganistan, Horasan ve Kuzey Hindistan’da hüküm sürmüş Türk-İslâm devletidir (963-1186). Kurucusu Alp Tigin (Alp Tekin de denir) adlı bir Türk komutanıdır. Samanoğulları Ordusu’ndaki başarılı hizmetleri nedeniyle kısa sürede üne kavuşup Horasan Valiliği’ne kadar yükselen Alp Tigin, Samanoğulları Hükümdarı I. Abdülmelik’ten sonra yerine geçen kardeşi Mansur ile aralarında çıkan anlaşmazlık sonucu görevinden uzaklaştırılınca ayaklanıp önce Belh’e, sonra da Afganistan’a giderek Gazne’deki yerel hanedana son verip, bağımsız bir devlet kurdu (963), Gazne’yi de yeni kurulan devlete başkent yaptı. Başkentinden dolayı da bu devletin adına Gazneliler dendi. Alp Tigin’in 966’da ölümü üzerine yerine oğlu Ebu İshak İbrahim geçti. Ancak Bilge Tigin ile Sebük Tekin adlı iki komutan yönetime el koydular. 977’de Sebük Tekin tahtı ele geçirdi. 997’de Sebük Tekin’in ölümü üzerine küçük oğlu İsmail tahta geçtiyse de, öteki oğlu Mahmut kardeşinin hükümdarlığını tanımadı. Ordu da Mahmut’u destekledi. Hükümdarlık mücadelesini kazanan Mahmut, 998’de Gazne tahtına çıktı. Mahmut, Hindistan üzerine 17 sefer düzenledi. Müslümanlığı Ganj Irmağı kıyılarına kadar yaydı. Sultan Mahmut döneminde Lahor’dan Semerkant ve İsfahan’a kadar uzanan geniş topraklara egemen olan Gazneliler, oğlu Mesut döneminde Selçuklular karşısında kesin bir yenilgiye uğradılar (1040). 1059’da tahta çıkan İbrahim, Selçuklularla barış yaptı. Oğlu Mesut’a, Melikşah’ın kızını olarak dostluğunu geliştirdi. Mesut’un sultanlığında (1099) da Selçuklularla iyi ilişkiler sürdü. Bu arada Hindistan’ da yeni fetihler gerçekleşti. Mesut’un 1115’te ölümüyle kardeşler arasında çıkan taht kavgaları ülkeyi de etkiledi; 1117’de Behram Şah tahtı ele geçirdiyse de devleti Büyük Selçuklulara bağlı olmaktan kurtaramadı. 1128’de Guruarın harekete geçmesiyle Gazne ve Büst kentleri yıkıldı. 1152’de Behram Şah, Lahor’a çekilince kuzeyde Gazne egemenliği sona erdi. Gazneliler son dönemlerinde Gurlular tehlikesiyle karşılaştılar. Son Gazne Hükümdarı Tacüddevle Hüsrev Melik, Gurlular Hükümdarı Muizzettin’e yenilip tutsak düştü. Bir süre hapiste kaldıktan sonra öldürüldü. Böylece Gazneliler Devleti tarihe karıştı.

Sanat: Başkent Gazne’de önemli camilerden biri, Gazneli Mahmut’un Hindistan (Sumnat) Seferi’nden dönüşünde yaptırdığı Arüsul-felek Camisidir. İkinci önemli cami Leşker-i Bazar Camisi’dir. Bunlardan Sultan Mesut’a ait olduğu ileri sürülen minare, 48 m yüksekliğinde olup silindir biçimlidir. Gazneli Mahmut’a mal edilen ikinci minare ise ilkinin daha yalın bir kopyasıdır. Son zamanlarda Behram Şah’a ait olduğu saptanmıştır. Gazne’nin 2 km doğusundaki Ravza’da yer alan Gazneli Mahmut Türbesi, sandal ağacından zengin süslemeler içerir. Gaznelilerin sonuna doğru yapılan Senfbest’teki Arslan Cazib Türbesi ise büyük ölçüde Karahanlı etkisi taşır. Gazneliler döneminde yapılan medreseler günümüze ulaşmamıştır.

Gazneli sivil mimarlığının bilinen en güzel örnekleri saraylardır. I. Mesut’un yaptırdığı Gazne Sarayı, Leşker-i Bazar’dadır. Üç kasırdan oluşur. 1957’de ortaya çıkarılan III. Mesut’un Gazne’deki sarayı, Gazneli mimarlığı bakımından büyük önem taşır. En süslü bölüm taht odasıdır.

Gazneli Hükümdarları

1) Alp Tigin 963

2) Ebu İshak İbrahim 963-966

3) Bilgi Tigin 966-975

4) Böri Tigin 975

5) Sebük Tigin 977

6) İsmail 997

7) Mahmut 998

8) Muhammet 1030

9) I.Muhammet Mesut 1030-1040

10) Mevdut 1041

11) Ü.Mesut 1048-1049

12) Ali 1048-1049

13) Abdürreşit 1049

14) Kıvameddevle Toğrıl 1052

15) Ferruhzad 1052

16) İbrahim 1059

17) III. Mesut 1099

18) Şirzad 1115

19) Arslan Şah 1116

20) Behram-Şah 1117

21) Husrev-Şah 1157

22) Hüsrev Melik 1160-1186