Gazneliler Devleti Ne Zaman Nerede Kuruldu? Özellikleri, Tarihi Hakkında Bilgi

1
Advertisement

Gazneliler Kimlerdir ve ne zaman yaşamışlardır? Gaznelilerin tarihi, Gazneli Hükümdarları kimlerdir, özellikleri, kültürleri ile ilgili bilgi.

gazneliler

Gazneliler

Gazneliler; Afganistan, Horasan ve Kuzey Hindistan’da hüküm sürmüş Türk-İslâm devletidir (963-1186). Kurucusu Alp Tigin (Alp Tekin de denir) adlı bir Türk komutanıdır. Samanoğulları Ordusu’ndaki başarılı hizmetleri nedeniyle kısa sürede üne kavuşup Horasan Valiliği’ne kadar yükselen Alp Tigin, Samanoğulları Hükümdarı I. Abdülmelik’ten sonra yerine geçen kardeşi Mansur ile aralarında çıkan anlaşmazlık sonucu görevinden uzaklaştırılınca ayaklanıp önce Belh’e, sonra da Afganistan’a giderek Gazne’deki yerel hanedana son verip, bağımsız bir devlet kurdu (963), Gazne’yi de yeni kurulan devlete başkent yaptı. Başkentinden dolayı da bu devletin adına Gazneliler dendi. Alp Tigin’in 966’da ölümü üzerine yerine oğlu Ebu İshak İbrahim geçti. Ancak Bilge Tigin ile Sebük Tekin adlı iki komutan yönetime el koydular. 977’de Sebük Tekin tahtı ele geçirdi. 997’de Sebük Tekin’in ölümü üzerine küçük oğlu İsmail tahta geçtiyse de, öteki oğlu Mahmut kardeşinin hükümdarlığını tanımadı. Ordu da Mahmut’u destekledi. Hükümdarlık mücadelesini kazanan Mahmut, 998’de Gazne tahtına çıktı.

Mahmut, Hindistan üzerine 17 sefer düzenledi. Müslümanlığı Ganj Irmağı kıyılarına kadar yaydı. Sultan Mahmut döneminde Lahor’dan Semerkant ve İsfahan’a kadar uzanan geniş topraklara egemen olan Gazneliler, oğlu Mesut döneminde Selçuklular karşısında kesin bir yenilgiye uğradılar (1040). 1059’da tahta çıkan İbrahim, Selçuklularla barış yaptı. Oğlu Mesut’a, Melikşah’ın kızını olarak dostluğunu geliştirdi. Mesut’un sultanlığında (1099) da Selçuklularla iyi ilişkiler sürdü. Bu arada Hindistan’ da yeni fetihler gerçekleşti. Mesut’un 1115’te ölümüyle kardeşler arasında çıkan taht kavgaları ülkeyi de etkiledi; 1117’de Behram Şah tahtı ele geçirdiyse de devleti Büyük Selçuklulara bağlı olmaktan kurtaramadı. 1128’de Guruarın harekete geçmesiyle Gazne ve Büst kentleri yıkıldı. 1152’de Behram Şah, Lahor’a çekilince kuzeyde Gazne egemenliği sona erdi. Gazneliler son dönemlerinde Gurlular tehlikesiyle karşılaştılar. Son Gazne Hükümdarı Tacüddevle Hüsrev Melik, Gurlular Hükümdarı Muizzettin’e yenilip tutsak düştü. Bir süre hapiste kaldıktan sonra öldürüldü. Böylece Gazneliler Devleti tarihe karıştı.

Gazneliler Devri Mimarisi

Gazneliler Devri Mimarisi

Sanat:

Başkent Gazne’de önemli camilerden biri, Gazneli Mahmut’un Hindistan (Sumnat) Seferi’nden dönüşünde yaptırdığı Arüsul-felek Camisidir. İkinci önemli cami Leşker-i Bazar Camisi’dir. Bunlardan Sultan Mesut’a ait olduğu ileri sürülen minare, 48 m yüksekliğinde olup silindir biçimlidir. Gazneli Mahmut’a mal edilen ikinci minare ise ilkinin daha yalın bir kopyasıdır. Son zamanlarda Behram Şah’a ait olduğu saptanmıştır. Gazne’nin 2 km doğusundaki Ravza’da yer alan Gazneli Mahmut Türbesi, sandal ağacından zengin süslemeler içerir. Gaznelilerin sonuna doğru yapılan Senfbest’teki Arslan Cazib Türbesi ise büyük ölçüde Karahanlı etkisi taşır. Gazneliler döneminde yapılan medreseler günümüze ulaşmamıştır.

Gazneli sivil mimarlığının bilinen en güzel örnekleri saraylardır. I. Mesut’un yaptırdığı Gazne Sarayı, Leşker-i Bazar’dadır. Üç kasırdan oluşur. 1957’de ortaya çıkarılan III. Mesut’un Gazne’deki sarayı, Gazneli mimarlığı bakımından büyük önem taşır. En süslü bölüm taht odasıdır.

Advertisement

Gazneli Hükümdarları

  • 1) Alp Tigin 963
  • 2) Ebu İshak İbrahim 963-966
  • 3) Bilgi Tigin 966-975
  • 4) Böri Tigin 975
  • 5) Sebük Tigin 977
  • 6) İsmail 997
  • 7) Mahmut 998
  • 8) Muhammet 1030
  • 9) I.Muhammet Mesut 1030-1040
  • 10) Mevdut 1041
  • 11) Ü.Mesut 1048-1049
  • 12) Ali 1048-1049
  • 13) Abdürreşit 1049
  • 14) Kıvameddevle Toğrıl 1052
  • 15) Ferruhzad 1052
  • 16) İbrahim 1059
  • 17) III. Mesut 1099
  • 18) Şirzad 1115
  • 19) Arslan Şah 1116
  • 20) Behram-Şah 1117
  • 21) Husrev-Şah 1157
  • 22) Hüsrev Melik 1160-1186

Özellikleri:

  • 1. İslamiyetin Hindistan, Pakistan, Afganistan’da yerleşmesine yol açtılar.
  • 2. Farklı milletleri egemenlikleri altına alarak büyük bir imparatorluk oluşturdular.
  • 3. Resmi dil Arapçaydı ilimde de aynı dil kullanıldı. Edebiyatta Farsça ordu ve Halk Türkçe konuşuyordu.
  • 4. Medreseler kuruldu. Bilim adamları şairler korundu.
  • 5. Yönetim merkeziyetçi ve otoriter, vergiler ise ağırdı.

*** Karahanlıların Türk kültür ve geleneklerini sürdürmelerine karşın, Gazneliler Fars ve Arap kültürünü benimsemişlerdi.

Kaynak 2

Gazneliler

İslam dinini ilk kabul etmiş Türk imparatorluğudur. 962’den 1187’ye kadar 225 yıl sürmüştür. Sultan Mahmut tarafından bir imparatorluk haline getirilmiştir.

Gazneliler Devleti en geniş bugünkü Afganistan, Türkmenistan, Harzem, İran’da Kirman, Horasan, Semnan Damgan, Lâristan, Isfahan, Rey, Hemedan, Yezd, Kazvin, Kaşan, Mazenderan, Esterabad, Geylân, Hindistan’da da Sind, Belûcistan, Pathunistan, Pencap, Racistan, Malva, Gucarat, Delhi, Agra, Ud, Allahabad ülkelerini içine alıyordu (tahminen 4.480.170 kilometrekare). Devletin başkenti 1157’ye kadar Gazne, o tarihten sonra Lâhur’du, 997’den sonra birkaç yıl Belh de başkent olmuştur. Gazneliler Devleti 999’a kadar İranlı Samanoğulları devletine bağlı kaldı, 1072’de Selçuklular’a bağlandı, bu, 1157’ye kadar 85 yıl sürdü. Devlet dilleri Türkçe ile Farsça idi.

Devletin temellerini atan, Alp Tekin adında, Müslümanlığı kabul etmiş bir Türk komutanıdır. Alp Tekin, 955’te Samanoğulları’nın Herat valiliğine getirilmişti, 961’de Horasan genel valisi oldu, 962’de Samanoğulları’nın egemenliğini tanımak şartı ile, bağımsızlığını ilan etti. 963’te, Alp Tekin ölünce, yerine oğlu Ebu-İshak İbrahim geçti, onun da 966′ da ölümü üzerine Alp Tekin’in manevi oğlu Bilge Tekin hükümdar oldu.

Bilge Tekin, daha 935’te Samanoğulları’nın Belh valisi bulunuyordu. 972’ye kadar 6 yıl Gazne’de hüküm sürdükten sonra yerine, Alp Tekin’in öteki manevi oğlu Piri Tekin geçti, bunun da 977’de ölümü üzerine Alp Tekin’in üçüncü manevî oğlu Nasırettin Sebük Tekin hükümdar oldu. Gazneliler Devleti’ni Gurlular ortadan kaldırdı.

Advertisement


1 Yorum

Leave A Reply