Gelişimin temel ilkeleri nelerdir? Gelişimin yaşa göre hızının değişimi, özellikleri, açıklaması. Gelişim ilkeleri hakkında bilgi.
Gelişim baştan ayağa doğrudur
GELİŞİM İLKELERİ
Birçok kaynak, gelişim ilkelerini farklı ifadelerle ve farklı sayıda aktarmaktadır. Ancak bu ilkeleri genel olarak aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür.
♦Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur. Yani belli bir yönü vardır ya da yordanabilir, kestirilebilir, tahmin edilebilir bir sıra izler. Baş gelişimi, döllenmeden itibaren vücudun diğer organlarına göre daha hızlıdır. Bu nedenle bebekler önce başlarını dik tutmayı, sonra başı ile birlikte göğsünü de kaldırmayı, daha sonra emeklemeyi ve son olarak yürümeyi başarırlar. Bunun yanı sıra, önce iç organlar daha sonra kollar ve eller gelişir.
♦Gelişim hızı her yaşta aynı değildir. Örneğin; doğumdan sonraki ilk altı aydaki büyüme hızı, sonraki altı aydakinden daha fazladır.
♦Gelişim; kalıtım, çevre ve zamanın ortak etkileşimi sonucunda oluşur.
Kalıtımla anne ve babadan çocuğa bazı yetenekler geçer. Bunlar çevreden ve zamandan etkilenerek şekillenir.
♦Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. Yani her bireyin gelişimi birbirinden farklıdır. Örneğin; bazı çocuklar 10 aylıkken, bazıları ise 18 aylıkken yürüyebilir.
♦Gelişim süreklidir ve belli aşamalarla gerçekleşir. Bir başka ifadeyle, gelişim birbirini izleyen ayırt edilebilir devreler halinde gerçekleşir (ya da nöbetleşe devam eder).
♦Gelişim bir bütündür.
Bütün gelişim alanlarında (fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal) bir bütün olarak ilerlerler. Bir alandaki gelişim öteki alanlardaki gelişimi de etkiler. Örneğin; çocuk bacak kasları hazır olduğunda yürüyebilir (bedensel ve devinsel gelişimi). Yürüdüğü için insanların yanına gidip onlarla ilişki kurabilir (sosyal gelişim) ve çevredeki uyarıcılara ulaşıp onları inceleyebilir (zihinsel gelişim). Yürüdüğü için mutlu olur (duygusal gelişim). Mutluluğunu göstermek için değişik sesler çıkarır (dil gelişim).
♦Gelişim genelden özele doğrudur. Yani insanın önce kafa, gövde, kollar ve bacaklar gibi genel yapıları gelişir daha sonra ise daha özel yapılar olan parmak gibi yapıları gelişir.
♦Gelişimde kritik dönemler vardır. Örneğin; kediler için 3. ile 15. haftalar arası kritik dönemdir. Bu dönemde uygun uyarıcılarla karşılaşmamış olan kedilerin görme duyuları gelişemez.
Kaynak – 2
GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ
1. Gelişim yordanabilir (tahmin edilebilir) bir sıra izler.
insan gelişimi önceden tahmin edilebilir bir sıra izler. Yaklaşık olarak hangi zamanda ne tür değişmelerin olacağı önceden tahmin edilebilir. (0-2 yaş aralığında dil gelişiminde ne tür seyrin olacağını tahmin etme gibi.) Ancak bu seyrin zamanlamasında bireysel farklılıklar söz konusu olabilir. Örneğin; kimi çocuklar 1,5 yaşında yürümeye başlarken kimi çocuklar 2 yaşlarında yürümeye başlayabilir.)
***Gelişim baştan ayağa doğrudur.
Doğum öncesi dönemde bedensel gelişim önce baştan başlar sonra diğer organlar oluşur. (Daha sonra göğüs, karın, bacaklar ve ayağın kontrolü sağlanır.) Motor gelişiminde Bebekler önce başlarını dik tutmayı, sonra başı ile birlikte gövdesini kaldırmayı en sonda ayağa kalkmayı başarır.
***Gelişim içten dışa doğrudur.
Bedenin iç kısımları dış kısmından önce gelişir. Doğduklarında iç organları büyük oranda gelişmiştir.
***Gelişim, genelden özele doğrudur.
• Çocuklar önce kaba motor kaslarını ardından ince motor kaslarını kullanır. Örneğin; çocuk önce kalçadan adım atmayı, ardından dizden adım atmayı öğrenir. Önce avucu ile bir nesneyi yakalamayı sonra parmakları ile tutmayı öğrenir.
• Örneğin; Ahlak gelişiminin ilk evresindeki bireyler için “kurallar ya doğrudur ya yanlıştır ve yanlışlarsa ceza ile sonuçlanacaktır” diye düşünülür. Bu ahlaka genel bir bakış açısını yansıtır. Ancak ahlak gelişiminin ileri aşamalarında daha karmaşık akıl yürütme becerileri sayesinde, bu genel anlayışın ötesinde ahlakla ilgili ince ayrıntılar fark edilir (kişinin niyeti) ve bu durum ahlaki değerlendirmelerde göz önünde bulundurulur.
2. Gelişim, hem kalıtım ve hem de çevreden etkilenir.
Genel kabul gören görüş, gelişimin kalıtsal ve çevresel faktörlerin ortak etkileşiminin bir ürünü olduğudur. Kalıtım, bireye genleri yoluyla atalarından geçen genetik mirastır. Genetik özellikler gelişimin sınırlarını belirlemektedir. Çevresel faktörler ise bireyin genetik tarafından belirlenen bu sınırlara ula-şabilirliğinin etkileyen faktördür. Ancak gelişimin bazı alanlarında kalıtsal faktörlerin bazı alanlarında ise çevresel faktörlerin daha belirleyici olduğunu kabul etmek gerekir. Örneğin; fiziksel gelişimde kalıtsal faktörlerin daha belirleyici, duygusal gelişimde ise çevresel faktörlerin daha belirleyici olabileceğini söylemek mümkündür.
Kalıtım yoluyla getirilen saç rengi, göz rengi, cinsiyet, beden biçimi, anayapının bazı özellikleri doğrudan gözlenebilirken bazı özellikler çevre ile etkileşiminin bir ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin; kalıtım yoluyla getirilen zekâ kapasitesinin tam olarak kullanılabilmesi için, bireyin bilişsel gelişimini besleyen bir çevre içinde etkileşimde bulunması, zengin yaşantılar kazanması gerekmektedir, (kalıtım ve çevre birbirinin tamamlayıcısıdır)
3. Gelişim süreklidir.
insan gelişimi döllenmeden ölüme kadar sürekli bir değişimi arz eder. Gelişim ileriye doğru ve birikimli bir süreçtir. Her aşama, kendinden öncekine dayalıdır ve kendinden sonrakinin ise hazırlayıcısıdır. Ancak bu gelişim aşamaları birbirinden kesin çizgilerle ayrılmış değillerdir. Birbiriyle iç içe geçmiş olabilirler. Örneğin; ilkokul dönemindeki bir öğrenci mantıksal düşünmeye başlamış olmasına rağmen, “bir kg demir mi yoksa bir kg pamuk mu daha ağırdı?” diye sorulduğunda “Bir kg demir” diyerek okul öncesi dönemindeki bir çocuğun özelliğini gösterebilir.
4. Gelişim nöbetleşe devam eder.
Gelişim zamana ve yaşa göre değişiklik gösterir. Bu açıdan bazı gelişim alanları bazı dönemlerde ön planda ve hızlı iken zamanla yerini başka bir gelişim alanına bırakır. Bu durum gelişimin nöbetleşe devam ettiğini gösterir. Örneğin yürümenin ön plana geçtiği dönemde, konuşma duraklama eğilimi gösterebilir. Örneğin ergenlerde kimlik değişimi ön plandadır.
Gelişimin nöbetleşe bir şekilde meydana gelmesi bütünlük ilkesiyle çelişmez. Örneğin, ergenlerin kimlik gelişimi yönündeki yaşantılara yoğunlaşmış olmaları, bilişsel, fiziksel veya sosyal gelişmelerini aksatmaz veya bu alanlardaki değişimleri durmaz.
Gelişimi hızlı olan alan üzerinde çevrenin etkisi daha fazladır. Örneğin bedensel gelişim hızlı olduğu dönemlerde beslenmenin daha etkili olması gibi.
5. Gelişim tüm alanlarıyla bir bütündür.
Gelişimin bütün alanları aynı zamanda işler ve birbirleriyle etkileşim halindedir. Bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler.
Örneğin; Fiziksel bakımdan güzel bir çocuk, başkalarının yoğun ilgisini çeker, sevilir. Sevilen çocuğun duygusal gelişimi olumlu olur. Kendine güven duyar. Başkalarını sevebilir ve olumlu ilişkiler kurabilir. Bu nedenle sosyal gelişimi de olumlu bir biçimde etkilenir. Sosyal bir çocuk, çevresiyle daha çok etkileşimde bulunacağından bilişsel gelişimi olumlu yönde etkilenebilir. Neticede tüm gelişim alanları birbiriyle iç içedir ve etkileşim halindedir.
6. Gelişimde kritik dönemler vardır.
Bireyin bazı gelişim alanlarında, öğrenmeye veya gelişmeye eğilimli olduğu belli bir zaman dilimi vardır. Bu dönemde birey, çevre etkilerine daha çok duyarlıdır ve daha hızlı öğrenir.
Örneğin; Okul öncesi dönem, zihinsel gelişim ve dil gelişimi için kritik dönemdir. Bu dönemde, çocuğa hazırlanacak zengin uyarıcı çevre, onun gelişimi üzerinde diğer dönemlerden daha olumlu etkide bulunur.
Örneğin; Beyin yapısı anne karnında gelişemeyen çocukların doğumdan sonra bunu telafi etmesi pek mümkün değildir.
Örneğin; 0-1 yaşa arası, çocuğun temel güven duygusunu kazanması için kritik bir dönemdir. Bu dönemde temel güven duygusu kazanılmadığı takdirde, daha sonra kazanılması güçleşir.
7. Gelişimde bireyler farklılıklar vardır.
Her bireyin gelişimi farklıdır. Bu farklılıkların iki temel nedeni vardır. Birincisi kalıtım, ikincisi ise çevresel farklılıklardır.
