Gerçek ve Mecaz Anlam Nedir?

0
Advertisement

Gerçek ve mecaz anlam nedir? Gerçek ve mecaz anlamlı kelimeleri nasıl ayırt edebiliriz? Gerçek ve mecaz anlama örnekler

Gerçek ve Mecaz Anlam Nedir?

Gerçek ve Mecaz Anlam Nedir?

Dilimizdeki sözcükleri anlam derecelerine göre şu şekilde gruplandırmak mümkündür.

1. Gerçek anlam
a) Temel (ilk) anlam
b) Yan anlam
2. Mecaz anlam

1. GERÇEK ANLAM

a) Temel Anlam

Sözcüğün ilk ve asıl anlamıdır. Yani sözcüğün en eski anlamıdır. Kavramlar ortaya çıktığında bu kavrama verilen ilk anlamdır. Kısaca, temel anlam bir sözcüğün sözlükteki birinci anlamıdır.

ÖRNEKLER:

1. “Şiddetli esen rüzgar bahçedeki kavak ağaçlarının dallarım kırdı.” cümlesinde “dal” sözcüğü “Ağacın gövdesinden ayrılan kollardan herbiri” anlamında kullanıldığı için temel anlamdadır.

Advertisement

2. “Araba yoldan kâh homurdanarak, kâh çukura düşerek ilerliyordu.” cümlesinde “yol” sözcüğü “geçilen yer” anlamında kullanıldığı için temel anlamdadır.

3. “Kardeşim köydeki evimizi satmış.” cümlesindeki “satmak” sözcüğü “Bir değer karşılığında alıcıya vermek” anlamıyla cümlede temel anlamda kullanılmıştır.

4. “Çatıdaki kuşlar tehlikeyi sezince uçtular.” cümlesindeki “uçmak” sözcüğü “kanatları yardımıyla kuşların, bazı böceklerin havada düşmeden durması, havada yol alması.” anlamıyla temel anlamda olduğunu görüyoruz.

Bir kavram karşılığında kullanılan bütün sözcüklerin temei anlamı vardır. Sözcük kullanım sahasına girerken bir anlam alarak girer. İşte o anlam sözcüğün ilk anlamıdır.

b) Yan Anlam

Sözcüğün temel anlamının dışında kazandığı kullanım anlamıdır.

Sözcükler bir ihtiyaçtan doğarak sözcük dağarcığımıza girerler. Bu ilk girişte bir sözcük bir kavramı karşılar ve temel anlamdadır. İnsan oğlunun ihtiyaçları, arzuları bitmez. Zamanla bu ihtiyaçlar artarak devam eder. Dillerde, her ihtiyaç için veya her kavram için bir sözcük yapmak mümkün olmaz. Usta yazarlarımız bu temel anlamlı sözcüklerle yetinmezler. Yeni kavramları, yeni duygu ve düşünceleri ifade etmek için temel anlamlı sözcüklere yan anlamlar kazandırırlar. Bu anlama kullanım anlamı, yakıştırma anlam da denilmektedir. Böylece sanatçılar, dilin imkânlarından faydalanarak sözcükleri birden çok anlamda kullanırlar. Bu durum dilin anlatım imkânını zenginleştirmiş olur.

Advertisement

Bir sözcüğün kullanımı sırasında birden çok anlam kazanması yoluna ÇOKANLAMLILIK diyoruz.

Türkçede,

1. Tek anlamlı sözcükler: Dilimizdeki sözcükler eğer tek kavramı yansıtıyor başka bir anlama gelmiyorsa buna tek anlamlı sözcükler denilir.

Özel adlar ve genelde Terim anlamlı sözcükler tek anlamlıdır.

ÖRNEKLER:

Ayşe, Nezih, Ağrı Dağı, Çanakkale Boğazı, Uyak, Mısra, Halkoylaması

2. Çok anlamlı sözcükler: Bir sözcük cümlede kullanım sırasında birden fazla anlam kazanıyorsa bu sözcükler de çok anlamlı sözcüklerdendir.

Çok anlamlı sözcükler, temel anlamlı bir sözcüğün başka cümlelerde yeni anlamlar kazanarak kullanılmış şeklidir.

Yan anlam kazanan sözcük temel anlamla ilgisini korur. Yani temel anlamından ufak tefek değişikliklerle kullanılır. Temel anlamla her zaman bağıntılıdır.

Bir sözcüğün, kullanım sırasında nasıl yan anlam kazandığını temel anlam konusunda verdiğimiz örneklerle açıklamaya çalışalım.

ÖRNEKLER:

1. “Çantayı dalımda taşıdım,” cümlesindeki “dal” sözcüğü “sırt, omuz” anlamıyla cümlede yan anlam kazanmıştır.

2. “Su yolu bizim bahçenin üzerinden geçiyor.” cümlesindeki “yol” sözcüğü yan anlam kazanarak “içinden veya üstünden bir sıvının geçtiği, aktığı yer” anlamında kullanılmıştır.

Advertisement

3. “Kapıya astığım çamaşırlar uçmuş” cümlesinde “uçmak” sözcüğü yan anlam kazanarak “Rüzgâr veya başka bir itici güçle yerinden ayrılıp uzağa gitmek.” anlamında kullanılmıştır.

4. “Bıçağın sırtı hiç kesmez” cümlesinde “sırt” sözcüğü yan anlamda kullanılarak “kesici araçların kesmeyen yanı” anlamını kazanmıştır.

Temel anlamı ise, “Çocuklar atın sırtına binmişlerdi.” cümlesinde olduğu gibi “Omurgalı veya omurgasız hayvanlarda boyundan kuyruk sokumuna kadar uzanan üst bölüm.” anlamında kullanılmıştır.

2. MECAZ ANLAM

Bir sözcüğün zamanla gerçek anlamından uzaklaşarak başka bir anlam kazanmasına “Mecaz anlam” denilir.

Mecazlı bir sözcük bir ilgi ya da benzetme sonucu gerçek anlamın dışında, tamamen başka bir anlamda V .ianılmasıyla oluşur.

Sadece sözcükler değil, sözcük grupları ve sözler de mecaz anlamda kullanılır.

Mecaz, anlatıma canlılık, zenginlik katan bir soy’ > -tir

ÖRNEKLER:

1. “Siz, üniversitede hangi dalda öğrenim yapıyorsunuz.” cümlesinde “dal” sözcüğü mecaz anlam kazanarak “bölüm, branş” anlamında kullanılmıştır.

2. “Bu yolda çok emek harcadım.” cümlesinde “yol” sözcüğünün “gaye, maksat” anlamını kazanarak mecazlı bir anlatım sağladığını görüyoruz.

3. “Bilgi satmaya kalkarsan sonun kötü olur.” cümlesinde “satmak” sözcüğünün “Kendinde olmayan birşeyi var gibi göstermek, taslamak” anlamıyla mecazlı kullanıldığını görüyoruz.

4. “Sınıfını geçtiğini duyunca sevincinden uçuyordu.” cümlesinde “uçmak” sözcüğü “çok sevinmek” anlamıyla mecazlı kullanılmıştır.

Advertisement

5. “Öğrenciler cin gibiydi.” cümlesinde “cin” sözcüğü mecazlı olarak kullanılmış cümleye soyut bir anlam katarak, öğrencilerin “akıllı ve zeki” oldukları vurgulanmıştır.

6. ” İhtiyar yıldırımla vurulmuş gibi donup kaldı.” cümlesinde de “donmak” sözcüğü “beklenmedik bir durum karşısında hareketsiz kalmak” anlamında mecazlı kullanılmıştır.

7. “Öğretmen devamlı konuşuyor, öğrenciyi açmak istiyordu.” cümlesinde “açmak” sözcüğü “öğrencilerin sıkılganlığını, utangaçlığını gidermek” anlamında mecazlı bir anlatımla kullanılmıştır.

8. “Kazanmak için bütün ağırlığını ortaya koydu.” cümlesinde de “ağırlık” sözcüğü “gücünü, yetkisini kullanmak” anlamında mecazlı kullanılmıştır.

9. “Ben onun hırçınlığını artık çekemem.” cümlesinde “çekemem” sözcüğünde “katlanamamak” anlamında mecazlı olacak şekilde bir kullanım vardır.

Bir sözcüğün mecaz anlamda kullanılması da bir çokanlamlılıktır. Temel ve yan anlamlı sözcüklerdeki anlamlar birbirleriyle ilgili olduğu halde mecazlı anlatım tamamen gerçek anlamın dışındadır.

Tavsiye Edilen Link ==>> Gerçek ve Mecaz Anlamlı Cümle Örnekleri


Yorum yapılmamış

Reply To furkan Cancel Reply