İsminde ilk defa Türk ismi geçen devlet olan Göktürklerin tarihi, önemi ve kağanları. Çin sarayını kim basmıştır? Ne zaman kurulmuş ne zaman dağılmıştır?
Göktürk Bayrağı
Göktürkleri tarih boyunca kurdukları en büyük devletlerden biri de Göktürk İmparatorluğu’dur. Türkler, üç yüz yıl boyunca, dağınık yaşadıktan sonra, VI. yüzyılda, yeniden bir araya toplanarak, büyük bir devlet kurdular. Buna ikinci Boylar Birleşimi denir. Göktürk Devleti 552′ de kuruldu. Devletin kurucusu Bumin Kağan’dır.
BUMİN KAĞAN
Bumin Kağan’ın babası Türk uruk (aşiret) beylerindendi. Bumin Kağan, Göktürk boylarıyla Töles boylarını çevresine toplayarak güçlü bir devlet kurdu. Çin’in iç kargaşalıklarından yararlanarak yeni bir Türk imparatorluğu kurmayı amaç edinmişti. Büyük bir Türk topluluğunu Çinlilerin boyunduruğundan kurtararak, güçlü bir Türk devleti kurmayı başardı.
Kurulan yeni devletin başkenti Orhon kıyılarında, Ötüken Dağı eteklerindeydi. Devletin kuruluşunda Bumin Kağan’ın kardeşi İstemi Kağan da büyük yardımlarda bulunmuştu, iki kardeş Türk İmparatorluğu’nun, Tanrı Dağları’ndan başlayarak, Sibirya’nın en önemli kesimlerini kapsamasını sağladılar.
Göktürk Devleti, ilk Türk devleti olan Hun İmparatorluğu’ndan en aşağı yedi yüzyıl sonra, aşağı yukarı aynı topraklar üzerinde kurulmuşsa da, doğrudan doğruya Türk adını taşıyan ilk devlettir. Bu bakımdan, Bumin Kağan’ın Türk tarihinde unutulmaz bir yeri vardır. Göktürk “ulu, yüce Türk” anlamına gelir.
İSTEMİ KAĞAN
Bumin Kağan öldükten sonra, kardeşi İstemi Kağan devletin başına geçti. İstemi Kağan, bütün Türk tarihinin en seçkin kişilerinden biridir. 553’ten 576’ya kadar, 23 yıl devleti yönetti. Güneydoğuda Çin, güneybatıda İran gibi iki büyük imparatorluğa üstün gelerek, Göktürk İmparatorluğu’nun sınırlarını genişletti. Çok geçmeden, Asya’nın hemen bütün kuzey yarısı Göktürkler’in eline geçti. Göktürk Devleti’nin büyük gücü karşısında, Çin de adam akıllı sinmişti.
PRENS KÜRŞAD ÇİN SARAYINI BASIYOR
Göktürk Devleti, Doğu, Batı olmak üzere iki ana bölüme ayrılmıştı. Çünkü bu denli büyük bir devlet ancak böyle bölümlere ayrılarak yönetilebilirdi. Doğu, Batı bölümlerini, ya kardeş, ya da kardeş çocukları olan iki kağan yönetiyordu.
630 yılında, Göktürk imparatorluğu büyük bir sarsıntı geçirdi. Önemli topraklarla birlikte, büyük bir Türk topluluğu Çinliler’in boyunduruğu altına girmişti. Yüzbinlerce Türk Çin’in ya uyruğu, ya da tutsağı durumundaydı. Bu durumun önüne geçmek için, 40 Türk beyi bir dernek kurdular; Prens Kürşad’ı da başkan seçtiler. Prens Kürşad 10 büyük Türk hakanından biri olan Çuluk Kağan’ın küçük oğluydu.
Göktürk Alfabesi
Türk milliyetçilerinin tasarısı şuydu: Çin İmparatoru’nu tutsak edip Türk illerine kaçıracaklardı; sonra da, Çin boyunduruğundaki Türk topraklarıyla Çin sarayında tutsak bulunan Türk ileri gelenlerinin serbest bırakılması karşılığında, İmparatoru Çinliler’e geri vereceklerdi. Bu tasarı başarıya ulaşır ulaşmaz, bütün Türkler ayaklanacak, karşılarına çıkan her Çinli’yi öldüreceklerdi.
Çin imparatorunun, her gün kılık değiştirerek, başkent Çangan’da dolaştığını biliyorlardı. İmparatoru bir sokak baskınıyla tutsak etmek işten değildi. Gelgelelim, kararlaştırılan gece, büyük bir fırtına patlak verdi. İmparator da sarayından çıkmadı. Kürşad, gecikirlerse, tasarlanan işin duyulup, Türkler’in kılıçtan geçirilmesinden korktu. Akıl almaz bir cüretle, sarayı basıp, imparatoru silâh gücüyle ele geçirmeye karar verdi.
Gerçekten de, o gece, 40 Türk yiğidi Çin sarayını bastı. Türk yiğitleri yüzlerce Çinli’ye karşı amansız bir savaş çıkardılarsa da, düşmanın çokluğu karşısında dayanamadılar, hepsi kahramanca öldüler (639).
Bağımsızlık savaşı başarılamadığı için Türkler yılmadılar. Daha büyük bir canlılıkla, öç almak için ayaklandılar. Bütün Türk illerinde artık bağımsızlık rüzgarı esiyordu. 40 Türk’ün kahramanlığı Çinliler’i de yüreklerine kadar türetmişti. Bir süre sonra, Göktürk Devleti iyice silkindi, Çin boyunduruğunu atmayı başardı. 682 yılında, devletin başına geçen İlteriş Kutluğ Kağan Göktürkler’e İstemi Kağan zamanındaki gücünü, sınırlarını kazandırmakta gecikmedi.
ÇİNLİLER’LE SAVAŞLAR
Göktürk hanedanının ikinci dönemi Kutluğ Kağan ile başlar. Bundan dolayı bu döneme “Kutluğ Devleti” adı da verilir.
Kutluğ Kağan’dan sonra, kardeşi Kapağan Kağan devletin başına geçti (693). Kapağan Kağan, Göktürkler’in batı kolu üzerinde egemenlik kurmayı başardı. Oldukça güç koşullar altında, Türk Devleti’ni başarıyla yönetti; Göktürkler’in en büyük hakanları arasında yer aldı.
Göktürk Devleti Haritası
Kapağan Kağan zamanında da, daha küçük ölçüde olmakla birlikte, Çinliler’ le savaşlara girişildi. Kapağan Kağan, 716 yılında öldürülünce, yerine yeğeni Bilge Kağan geçti.
Bilge Kağan Kutluğ Kağan’ın büyük oğluydu. Tahta geçince, kardeşi Kül Tigin (Gültekin)le birlikte, devleti yönetmeye başladı. Çin boyunduruğu altındaki Türk illerini geri almaya çalıştı. 720 yılında, Çinliler’in 300.000 kişilik büyük bir ordusunu geri püskürttü. 731′ de, kardeşi Kül Tigin öldü. Kül Tigin’ büyük başarılar kazanmış eşsiz bir komutandı. Çok geçmeden, Bilge Han da zehirlenerek öldürüldü. Türkler, Bilge Han’ın ölümünü büyük bir felaket saydılar. Bilge Han’ı, büyük bir törenle, kardeşi Kül Tigin’in yanına gömdüler. Bilge Han’ın yerine, oğlu İjen Han geçti (734).
Bilge Han, Türk tarihinin sayılı kişilerinden biridir. Türk birliğini yeniden kurabilmek için, büyük çabalar harcamış, hiçbir fedakarlıktan kaçınmamıştır. Ölümünden sonra, oğlu İjen Han, babası adına bir anıt yaptırmış, üzerine de Göktürk harfleriyle bir yazıt yazdırmıştır. Bu ünlü Göktürk yazıtlarını, Kapağan Han’ın üçüncü oğlu Yuluğ Tigin yazmıştır. Göktürk Yazıtları Türk tarihinin, dilinin, edebiyatının, uygarlığının en büyük yazıtları sayılır.
Göktürkler, 193 yıl Türk Devleti’nin başında kalmışlar, Türk tarihine en parlak çağlarından birini yaşatmışlardır. Göktürk devleti 745 yılında yıkıldı.
