Güney Amerika Bitki Örtüsü ve Hayvan Çeşitliliği Hakkında Bilgiler

0
Advertisement

Güney Amerika kıtasında yer alan bitki çeşitlilikleri, bitki örtüleri ve hayvan çeşitleri ve türleri hakkında bilgilerin yer aldığı sayfamız.

Güney Amerika

Bitki örtüsü büyük çeşitlilik gösterir. Bazı yerler tümüyle bitkiden yoksunken, bazı alanlarda sık tropikal ormanlar yoğunlaşır. Kıtanın % 45’i ormanlar, % 30’u otlaklar, % 10’u ise çöl bitkileriyle kaplı ya da kıraçtır. % 15’lik dağlık bölüm bu üç geniş sınıfa bağlı bitkilerin her türünden oluşan bir bitki örtüsüyle kaplıdır. Bu türlerden hangisinin ağırlık kazanacağını enlem ve yükseklik gibi öğeler belirler. Ormanların büyük bölümü tropikal orman çeşitlerinden oluşur. Genelde üç tür orman görülür: Tropikal yağmur ormanları (selvalar), zaman zaman yaprak döken ağaçlardan oluşan tropikal ormanlar ve bodur ağaçlı tropikal ormanlar (dikenli ormanlar). Selvalar, genellikle ısının her zaman yüksek ve yağışın yıl boyunca bol olduğu alanlarda görülür. Daha kurak, ancak sıcak bölgelerde selvaların yerini yaprak döken ağaçların oluşturduğu ormanlar alır.Bu alanlara oranla daha kurak bölgelerde de bodur ağaçlı ormanlar bulunur. Isının yüksek, ancak yağışın sınırlı olduğu ve mevsimlere göre şiddetli kuraklıkların yaşandığı yerlerde ormanların yerini tropikal otlaklar alır.

Dünyanın en geniş tropikal yağmur ormanı alanları, Amazon Havzası’nın iç kesimini doldurarak Guyana ve Brezilya kalkanlarının kenarlarını örter. Tropikal yağmur ormanları, birbirine çok yakın büyüyen sık, geniş yapraklı ve çok çeşitli yaprak dökmeyen ağaçlardan oluşur. Ağaçların uzun, düz gövdeleri çok yoğun bir yaprak ve sarmaşık örtüsüyle kaplıdır. Hemen her yerde, birbirine kenetlenmiş bitkiler güneş ışınlarının orman tabanına ulaşmasına engel olur. Bu yüzden, ağaçların altında bitkiler seyrek görülür. Sık ve karışık yeşilliklere yalnız geniş akarsuların kıyılarında ya da ormanların açıldığı alanlarda rastlanır.

Güney Amerika çıngıraklı yılan

Güney Amerika çıngıraklı yılanı

Bu ormanlarda pek çok abanoz, mahun, kauçuk, kakao ve Brezilya kestanesi ağacı yetişir. Avrupalı sömürgecilerin egemenliklerini sürdürdükleri günlerden bu yana, kıta içlerine girişi önleyen doğal bir engel durujnundaki bu ormanlar, günümüzde maden arama, tarla açma, yol, baraj, turistik tesis kurma gibi nedenlerle yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Andlar’dan da büyük bir engel oluşturan selvalar, Kolombiya düzlükleriyle Kuzey Ekvador’un selva şeridi, Güneydoğu Brezilya kıyıları boyunca uzanır.

Zaman zaman yaprak döken ağaçlardan Qİuşan tropikal orman alanları daha küçük ve dağınıktır. Bu gibi ormanlarda ağaç türleri sınırlıdır ve bunlar birbirinden uzakta büyürler. Böyle ormanlardaki ağaçlardan bir bölümü belirli mevsimlerde yapraklarını döker ve sonra yeniden yeşillenirken, bir bölümü yapraklarını dökmez. Bu olgu, kuraklığın arttığını gösterir. Söz konusu karma tropikal ormanlarda açıklık, selvalara oranla daha fazla olduğundan, bu alanlarda sık ve karışık yeşillikler daha çoktur. Guyana Kalkanı’nın kuzeybatısı Bolivya’nın güneydoğu kesiminin ve Brezilya Kalkanı’nın doğu ve güney kıyıları boyunca uzanan düzgün olmayan bir bölge, bu ormanların yoğunlaştığı başlıca alanlardır. Batı Ekvador’da, Maracaibo Ovası’nda ve Kuzeydoğu Venezuela’da da küçük alanlara rastlanır. Bodur ağaçlı tropikal ormanlar en kurak alanlarda yetişen ormanlardır. Bu ormanlardaki tüm ağaçlar yaprak döken türdendir ve bunlar kendilerini çeşitli yollarla kuraklığa uyarlamışlardır (küçük yapraklar, dikenler, kalın kabuklar vb). Sık ve karışık yeşillikler bu ormanlarda oldukça yaygındır.

Advertisement
Surinam Kara Kurbağası

Surinam Kara Kurbağası

En geniş bodur ağaçlı orman alanları, Paraguay’da Büyük Chaco’da ve Kuzey Arjantin’dedir. Kolombiya’nın Karaibler kıyısı düzlüklerinde de küçük bir alan vardır. Güney Amerika’da tropikal olmayan orman türleri yaygın değildir. Şili’nin orta bölgelerinden güneye doğru uzanan alanda, Andlar ile Büyük Okyanus arasındaki topraklar ormanlarla örtülüdür. Şili’nin orta bölgelerinde, Kaliforniya Yarımadası’nın özgün orman örtüsüne benzeyen yaprak dökmeyen bodur ağaçlı ormanlar uzanır. Güneye doğru ilerledikçe bu ormanların yerini geniş yapraklı yaprak döken ağaçlı ormanlar ve Güney Şili’de kozalaklı ormanlar alır. Brezilya’nın güneyinde Brezilya Yaylası’nın güney bölümünü, ABD’de Appalaş Dağları‘nda (güneyinde) görülenlere benzer karma ormanlar kaplar. Bu ormanlarda çam ağaçları ve geniş yapraklı ağaçlar egemendir.

Venezuela ile Kuzeydoğu Kolombiya’daki ovalar, bir tür tropikal bitki örtüsü olan ağaçlı çayırlıklarla (savan) kaplıdır. Kuzeydoğu Amazon’ da selvalar arasında dağınık biçimde küçük alanlara yayılan savanlar, Brezilya Kalkanı’nın iç kesiminin büyük bölümü ve Doğu Bolivya’da bazı ovaları kaplar. Güney Brezilya ve Uruguay’ın büyük bölümü ile Arjantin ovalarının nemli doğu bölümü de çayırlarla kaplıdır: Arjantin ovalarının batıdaki kurak bölümüne doğru ilerledikçe, çayırların yerini kısa ve seyrek otlar alır. Bu otlar arasında monte adlı bitki örtüsünü oluşturan bodur ağaçlar yaygındır. Kıtanın en kurak bölgeleri, kıraç çöllerle (Kuzey Şili’de Atacama Çölü vb), çalılık ve bozkır bitkileriyle (Patagonya ve Güney Bolivya) kaplıdır. Güney Amerika’nın öteki büyük kara kütlelerinden soyutlanmış olması, pek çok özgün türün gelişmesini olanaklı kılmıştır.

alpaka

Alpaka (Kaynak: pixabay.com)

Başlıca memeli hayvanlar arasında lama ve alpaka (Andlar), jaguar, iri kertenkeleler, karıncayiyenler, yarasa ve maymun türleri sayılabilir. Brezilya tapiri, puma, yeleli kurt, kısa bacaklı tilki, gözlüklü ayı, pampa geyiği, bataklık geyiği, vikunya, marmoset (ipek maymun), kürklü opossum, kıtada yaşan ilgi çekici hayvanlardandır. Güney Amerika’nın öteki kıtalara oranla daha fazla kuş türü barındırdığı sanılmaktadır. Selvalarda sayısız papağan ve parlak renkli tropikal bölge kuşu yaşar. Eski Dünya’daki devekuşuyla aynı soydan gelen, kanatları körelmiş Patagonya kuşu rhea, her iki kanat açıklığı 3 m’ye ulaşan ve Andlar’da yaşayan kara akbabası ve maymunları avlayabilecek yırtıcılıktaki Amerika kartalı, kıtanın olağandışı büyüklükteki üç kuşudur. Tropikal yağmur ormanlarının uçmayı sevmeyen kuşu olan tepeli tavuk (opisthocomus hoat-zin), peçeli kanatlarıyla kıtaya özgü bir kuştur.

Sürüngen türlerinin başında Amerika timsahları, kertenkeleler ve yılanlar (özellikle, çok büyük bir boa yılanı olan anakonda) gelir. İguana (dev kertenkeleler) ve öteki sürüngenlerin çoğu Galapagos Adaları’nda yaşar. Hayvanların yırtıcılardan korunduğu Ekvador kıyılarının 965 km açığındaki bu takımadalar, dünyanın başka yerlerinde görülmeyen birçok hayvan türünün doğal yaşam alanını oluşturduğundan hayvan bilimcilere (zoolog) geniş araştırma olanağı sağlayan doğal bir laboratuvardır.

Galapagos Kaplumbağası

Kaynak: pixabay.com

Ağırlığı yüzlerce kiloyu geçen ve 100 yıldan fazla yaşayan dev Galapagos kaplumbağası, takıma-dalardaki ilginç türlerden biridir. Kıta sularında yaşayan balık türlerinden en yaygın görüleni piranhadır. Tropikal ırmaklarda topluca yüzen ve etobur balık türlerinin en vahşisi olan piranhalar, avının etini birkaç dakika içinde parçalayabilir. Dünyanın en büyük tatlısu balıklarından biri olan ara-payma, kuzeydeki ırmaklarda yaşar. Arapayma 5 metreye kadar uzaması ve hava solumasıyla ünlüdür. Kuzeydeki ırmaklarda, yaydığı elektrikle insanı sarsabilecek güçte iri bir yılanbalığı türü de yaşar.

Amfibyumlar içinde, Brezilya, Guyana, Surinam ve Fransız Guyanası’nda görülen Surinam karakurbağası ilginç türlerden biridir.

Advertisement


Leave A Reply