Hacizde tertip, tertip ilkesi nedir? Taşınır ve taşınmaz malların haczedilmesi ile ilgili kurallar, hakkında bilgi.
Hacizde Tertip
> Haczi yapan icra memurunun borçlunun mallarını haczederken izleyeceği sıra ve uyması gereken kurallar hacizde tertip olarak bilinir. Buna göre:
***Çekişmesiz mallar: Kesinlikle borçluya ait olan; yani borçluya ait olduğu konusunda hiçbir tereddüt bulunmayan mallar çekişmesiz mallardır. İcra memuru öncelikle çekişmesiz malları haczetmelidir. Çekişmesiz .malların içerisinde de öncelikle taşınırlar sonra taşınmazlar haczedilmelidir.
****Çekişmeli mallar: Borçluya ait olduğu kesin olmayan, borçluya ait olmadığına yönelik iddialar
bulunan mallardır, icra memuru çekişmesiz malların borcu ödemeye yetmemesi halinde çekişmeli malları da haczedebilir. Çekişmeli mallarda öncelikle taşınırlar, sonrasında taşınmazlar hazcedilebilir.
> Hacizde tertip uyarınca haczedilecek malların sırası şu şekilde özetlenebilir:
***Çekişmesiz taşınırlar
***Çekişmesiz taşınmazlar
***Çekişmeli taşınırlar
***Çekişmeli taşınmazlar
a. Haczin Konusu
> Haciz aşamasında haczedilecek mal veya hakkın türüne göre hacizde izlenecek usul de farklılık gösterebilmektedir.
aa. Taşınır Malların Haczedilmesi
> Taşınır malların haczedilmesinden anlaşılması gereken icra dairesinin istediği zaman bu mallara el koyabilme imkanına sahip olmasıdır. Bu nedenle icra müdürünün, haczettiği taşınır malları icra dairesinde muhafaza altına alması, yediemine teslim etmesi veya istenildiği zaman geri verilmek şartıyla borçlu veya üçüncü kişi elinde bırakması gerekir.
> Ancak para, banknot, hamiline senet, poliçe ve sair cirosu mümkün olan senet, altın, gümüş, banka mevduat sigortaları bizzat icra dairesi tarafından muhafaza edilmelidir.
ab. Taşınmaz Malların Haczedilmesi
> Taşınmaz mallar bulundukları yerde haczedilir ve haciz tutanağına taşınmazın çeşidi, mahiyeti, sınırları ve gerekli nitelikleri yazılır. İcra dairesi taşınmazın haczedildiğini, haczin ne miktarda alacak için konulduğunu, alacaklının adını ve adresini tapu sicil memurluğuna bildirir. Tapu siciline verilen şerh borçlunun taşınmazla ilgili devir işlemi yapmasını engeller. Tapu sicili resmi sicillerden olduğundan şerh düşüldükten sonra yapılan işlemler ile söz konusu taşınmaz üzerinde hak iddia edilemez. İcra dairesi, taşınmaz kendilerine rehredilmiş olan alacaklılara ve taşınmazdaki kiracılara da taşınmazın haczedildiğini bildirir. Taşınmazın haczinden sonra taşınmazdan elde edilecek gelir ve menfaatler de haczin kapsamında yer alır. Mesela icra dairesi haczedilen taşınmazda kiracı bulunuyorsa kiracıya, kira bedelini icra dairesine ödemesini emreder.
ac. İntifa Hakkı Haczi
> Borçluya ait intifa hakkı da devredilebilir. Kişiye bağlı olmayan intifa hakkının kullanılması, başkasına devredilebilir. İntifa hakkı, kullanılması başkasına.devredilebildiği takdirde haczedilebilir. Kişiye bağlı olan intifa hakları devredilemeyeceğinden haczedilemezler.
İntifa hakkı, bir şeyin mülkiyetine sahip olmadan ondan faydalanma imkanı veren bir haktır. Mesela bir kişinin tarlanın mükiyetine sahip olmaksızın tarladaki meyve ağaçlarından faydalanma hakkına sahip olması tipik bir intifa hakkıdır. İntifa hakkının haczinde konu, intifa hakkının bağlı bulunduğu malın mülkiyeti olmayıp ondan faydalanma hakkıdır. Bu açıdan intifa hakkı haczinin konusu, intifa olunan şeyin hasılatı, ürünleri ve muaccel kiralarıdır. Yukarıda verilen örnek üzerinden açıklayacak olursak tarlanın meyve ağaçları üzerinde intifa hakkı bulunan kişinin borçlu olduğu düşünüldüğünde tarlanın kendisi haczedilemeyecek; fakat meyve ağaçlarından elde edilen ürün haczedilecektir.
ad. Hisse Haczi
> Borçlunun .sahip olduğu anonim, limited, kolektif ve adi komandit şirket hisseleri ile kooperatif_hissesi veya iştirak halinde mülkiyet hissesi de haczedilebilir.
****Anonim şirket hisselerinin haczi: Borçlunun ortağı olduğu anonim şirket veya sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket, hisse senedi çıkarmışsa, bu hisse senetleri ve hisse senedi yerine çıkarılmış ilmühaberler, taşınır malların haczi gibi fiilen el konularak haczedilir. Ancak anonim şirkette borçluya ait olan pay hisse senedine ya da il mühabere bağlanmamışsa bu paya çıplak pay denir ve çıplak pay üç şekilde haczedilebilir:
• Çıplak pay icra dairesine tebligat yapılarak haczedilebilir.
• İcra müdürü çıplak payın haczedildiğinin tebliğini, şirket merkezinde düzenlediği bir tutanak ile gerçekleştirebilir.
• Çıplak pay haciz ihbarnamesinin tebliği yolu ile haczedilebilir.
Anonim şirketlerde pay senedine ya da ilmühaberine bağlı olmayan payın (çıplak payın) haczedilmesi halinde haciz, icra dairesi tarafından tescil edilmek üzere ticaret siciline bildirilir. Böylelikle haczedilen payların devri, alacaklıların haklarına zarar vermesi halinde, batıl kabul edilir.
***Hisse senedine bağlı olmayan şirket hisselerinin haczi: Kural olarak, şirket devam ettiği sürece bir ortağın kişisel alacaklısı, ortağın şirketteki hissesini haczettiremez. Ancak o ortağa şirketin bilançosu gereğince düşen kar payını haczettirebilir.
Yukarıdaki kuralın bazı istisnaları vardır:
• Kolektif şirketlerde ve adi komandit şirketlerde, ortağın kişisel alacaklısı, ortağın şirketteki kar payını haczettirebilir. Alacaklı bu kar payından alacağını alamazsa, şirketin tasfiyesi sonunda borçlu ortağa düşecek paya haciz koydurabilir ve şirketin feshini isteyebilir.
• Limited şirketlerde, ortağın kişisel alacaklısı, ortağın şirketteki kar payından başka, ortağın şirketteki payını haczettirebilir ve şirketin feshini isteyebilir.
• Kooperatiflerde, bir ortağın kişisel alacaklısı, ancak ortağa ait faiz ve gelir-gider farklarından hissesine düşen miktarı ve kooperatifin dağılmasından ona ödenecek payı haczettirebilir.
> Borçlunun şirketteki kar payı, tasfiye payı, faiz veya şirket payını haczeden icra dairesi borçlu ortağa ödenmesi gereken faiz, kar payı ve tasfiye payının icra dairesine ödenmesi gerektiğini, borçluya payı ile ilgili yapılacak tüm tebligatın icra dairesine yapılması gerektiğini, borçlunun izni gereken tüm tasarruflar için izin verme yetkisinin icra dairesine geçtiğini diğer ortaklara ve şirkete bildirmektedir.
***Miras Hissesi ve Adi Ortaklık Hissesinin Haczi: “Elbirliği mülkiyeti payı haczinin konusu, borçlunun hissesi değil elbirliği mülkiyeti ilişkisinin son bulması halinde hissesine düşecek olan paydır.” Elbirliği mülkiyeti; yasadan veya sözleşmeden ötürü birbirlerine bir ortaklık bağı ile bağlı bulunan kimselerin bu ortaklıkları nedeniyle bir şeyin mülkiyetine elbirliği ile sahip olmaları ve her birinin hakkının o şeyin tamamını kapsadığı mülkiyet biçimidir; mesela miras ortaklığı ve adi ortaklıkta ortakların hak ve borçları yasa ve sözleşme ile bellidir, aksine hüküm bulunmadıkça, ortakların haklan ve sahip oldukları şey hakkında tasarrufta bulunma yetkileri ancak oybirliği ile verilecek bir karar ile kullanılabilir. Bu nedenledir ki alacaklı borçlunun ortağı olduğu adi şirketin malları üzerine haciz koydurtamaz; ancak borçlu ortağın tasfiye sonundaki payına haciz koydurttabilir. Borçlunun adi şirketteki bu payı (tasfiye sonundaki payı) üzerine haciz konulunca adi şirket sona erer. Alacaklı borçlunun adi şirketteki payından dolayı elde ettiği kar payını haczettirmek yoluna da başvurabilir.
> icra dairesi, borçluya ait elbirliği mülkiyeti payını haczettirdiğinde bunu diğer paydaşlara bildirir. Böylelikle borçlunun pay üzerindeki tasarruf hakkı sınırlanmış ve sahip olduğu paydan ötürü elde ettiği getiriye icra dairesi tarafından el konulmuş olur.
> Borçlunun elbirliği mülkiyeti ile sahip olduğu şey taşınmazsa borçlunun payının haczedildiği tapu dairesine bilidirilir. Taşınır bir mal üzerinde borçlunun elbirliği mülkiyeti ile payı varsa icra dairesi taşınırın başkasına devrine engel olacak önlemleri alır.
ae. Ayni Hakların Tescilini İsteme Yetkisinin Alacaklıya Verilmesi
> Borçlunun reddetmediği miras veya başka bir sebeple edindiği ancak henüz tapuya veya gemi siciline tescil ettirmediği mülkiyet veya diğer ayni hakların borçlu adına tescili alacaklı tarafından istenebilir. Böylelikle alacaklı, borçluya ait olduğu kesinleşen mal ve hakları haczettirebilecektir.
> Aynı şekilde borçlunun zilyedi olduğu bir taşınmazın tescilini dava etme yetkisi alacaklıya geçebilmektedir.
af. Yetişmemiş Mahsûllerin Haczi
> Yetişmemiş her nevi toprak ve ağaç mahsulleri, yetişmeleri zamanından en çok 2 ay önce haczoluna-bilir. Bu şekilde haczedilen mahsullerin borçlu tarafından başkasına devri, alacaklıya karşı hükümsüz olup icranın devamına engel teşkil etmez.
ag. Borçlunun Üçüncü Kişilerdeki Mal ve Alacaklarının Haczi
Borçlunun elinde bulunan mal ve hakların haczi icra dairesi tarafından İİK’ye göre haczedilir. Ancak borçluya ait olan fakat üçüncü kişilerin elinde bulunan mal ve hakların haczi İİK’de ayrıca düzenlenmiştir. Çünkü izlenecek haciz usulünde üçüncü kişinin de hesaba katılması gerekmektedir.
> Borçlunun üçüncü kişideki alacağı hamiline ait bir senede, poliçe ve benzeri cirosu mümkün olan kıymetli bir evraka dayanmakta ise bu kıymetli evrak taşınır mallar gibi haczedilir. Bu durumda borçlunun üçüncü kişilerdeki senede (yahut kıymetli evraka) bağlı alacaklarının haczinde taşınırların haczinde uygulanan hükümler geçerlidir. Bunun dışında borçlunun üçüncü kişilerdeki kıymetli evraka bağlı olmayan alacaklarına tipik örnek maaş ve ücretlerdir. İİK’nin 355. maddesinde borçlunun maaş ve ücretinin haczi ayrı bir başlık altında düzenlenmiştir. Buna göre devlet ya da özel sektörde çalışan borçlunun maaş veya ücretinin haczinde icra dairesi, borçlunun maaş ya da ücretinin haczedildiğini ilgili kuruma yahut işverene bildirmekte ve borçluya yapılacak maaş yahut ücret ödemelerinden haczedilen kısmın icra dairesine ödenmesini ihtar etmektedir.
> Peki ama borçlunun kıymetli bir evraka bağlanmamış, maaş yada ücret alacağı da olmayan üçüncü kişilerdeki alacakları ve malları nasıl haczedilecektir? Bu husus İİK’nin 89. maddesinde düzenlenmiştir. Burada amaç, borçlunun aslında kendisine ait olan mal ve alacak haklarının üçüncü kişilerde bulunmasının, alacaklının menfaatine olan haczi olumsuz etkilemesini engellemektir. Böylelikle borçlunun üçüncü kişilerdeki mal ve alacak hakları da haczedilebilecektir.
> İcra dairesi borçluya ait olan, alacağı taşınır malı elinde bulunduran kişiye haciz ihbarnamesi göndererek üçüncü kişiyi borçlunun malına veya alacağına haciz konulduğu konusunda bilgilendirilir.
Borçlunun üçüncü kişilerdeki mal ve alacaklarının haczedilebilmesi için üçüncü kişinin durumdan haberdar edilmesi gereklidir. Bu amaçla icra dairesi üçüncü kişiye haciz ihbarnamesi gönderir.
***Birinci Haciz İhbarnamesi: Borçlunun kıymetli evraka bağlanmamış alacağı yahut taşınır bir malı üçüncü kişideyse ve kesinleşmiş bir takip sonucunda haczedilmişse icra dairesi üçüncü kişiye birinci haciz ihbarnamesi gönderir. Burada borçluya ait olan alacak yahut taşınır malın haczedildiği ve kesinlikle borçluya teslim edilmemesi gerektiği üçüncü kişiye bildirilir. Üçüncü şahsın malı yahut alacağı borçluya teslim etmesi halinde alacağın veya malın bedelinin kendisinden alınacağı ihtar olunur. Yani birinci haciz ihbarnamesi ile üçüncü şahıs, malı yahut alacağı borçluya değil icra dairesine teslim etmek zorundadır. Aksi halde kendisi sorumlu olacaktır.
Üçüncü şahıs, borçluya ait mal yahut alacağı icra dairesine teslim edebilir. Ancak üçüncü şahıs, kendisinden istenen malın/alacağın haciz ihbarnamesinin tebliğinden önce ödendiğini, malın tüketildiğini, telef olduğunu, malın borçluya ait olmadığını, malın kendisine rehnedilmiş olduğunu bildirerek itiraz edebilir. Üçüncü şahıs, malın ya da alacağın kendisinde olmadığını iddia ederek birinci haciz ihbarnamesinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde icra dairesine itirazda bulunabilir.
Üçüncü şahıs birinci haciz ihbarnamesine süresinde itiraz etmezse malın ya da alacağın kendisinde bulunduğunu kabul etmiş sayılır ve bu durum kendisine “ikinci haciz ihbarnamesi” ile bildirilir.
***İkinci Haciz İhbarnamesi: Borçlunun birinci haciz ihbarnamesine süresinde itiraz etmemesi halinde ikinci haciz ihbarnamesi gönderilir, ikinci haciz ihbarnamesinde üçüncü şahsa, süresinde itiraz etmediği (bildirimde bulunmadığı) için borçluya ait malın/alacağın kendisinde olduğunu kabul ettiği, 7 gün içinde itirazda bulunabileceği, itirazda bulunmayacaksa borçluya ait malı/alacağı icra dairesine teslim etmesi gerektiği bildirilir.
İkinci haciz ihbarnamesinden sonra üçüncü kişi borçluya ait malı/alacağı icra dairesine teslim ederse mal/alacak haczedildiğinden süreç sona erer. Yahut üçüncü kişi itirazda bulunabilir. Üçüncü kişinin itirazda bulunması halinde alacaklı, üçüncü kişiye karşı dava açabilir.
> İkinci haciz ihbarnamesine de süresinde itiraz edilmez ve bildirimde bulunulmazsa icra dairesi alacaklıya üçüncü haciz ihbarnamesini gönderir.
***Üçüncü Haciz İhbarnamesi: Üçüncü haciz ihbarnamesinde üçüncü şahsa, borçluya ait malı ya da alacağı 15 gün içinde icra dairesine teslim etmesi ihtar olunur. Eğer borçluya ait malın ya da alacağın kendisinde olmadığını iddia ediyorsa 15 gün içinde bunu ispatlamak üzere menfi tespit davası açması gerektiği bildirilir. Aksi takdirde borçluya ait malın ya da alacağın kendisinden zorla alınacağı bildirilir.
> Üçüncü şahıs 15 gün içinde menfi tespit davası açarsa bunu 20 gün içinde icra dairesine bildirerek alacağın ya da malın, mal yoksa bedelinin kendisinden zorla alınmasını engelleyebilir. Bu durumda icra takibi menfi tespit davası sonuçlanıncaya kadar durur. Üçüncü şahıs menfi tespit davasını kaybederse; yani borçluya ait malın/alacağın üçüncü şahısta bulunduğuna karar verilirse üçüncü şahıs malın/ alacağın % 40’ından az olmamak üzere tazminata mahkum olunur ve borçluya ait mal, mal yoksa bedeli, yahut alacak, üçüncü şahıstan haciz yoluyla alınır.
> Borçluya ait malın ya da alacağın üçüncü şahıslarda bulunması halinde sürecin bu kadar uzamasının sebebi, alacaklının alacak hakkının korunmasıdır. Çünkü borçlu mal veya alacaklarını üçüncü şahıslarda bulundurarak hacizden kaçınmaya teşebbüs edebilir. Ancak öte yandan takibin alacaklısının icra takibinden haksız yere zarar görmemesi gerekmektedir. işte bu nedenle üçüncü şahsa üç defa bildirimde bulunulduktan sonra borçlunun malının ya da alacağının üçüncü şahısta olduğu kesinleşmektedir. Yani borçluya ait malın ya da alacağın üçüncü şahıstan zorla alınması ancak üçüncü haciz ihbarnamesinden sonra mümkün olabilmektedir.
