Maddeler halinde Halk Edebiyatının özellikleri, Din dışı kişisel halk edebiyatı ve Tasavvuf edebiyatı özellikleri, hakkında bilgi.
HALK EDEBİYATI’NIN ÖZELLİKLERİ
A — Din Dışı Kişisel Halk edebiyatı (Âşık Edebiyatı) Özellikleri:
1. Bu edebiyatın kullandığı dil, halkın konuştuğu dildir.
2. Nazımda, ulusal ölçümüz olan hece ölçüsü kullanılmıştır.
3. Manzumeler dörtlük birimiyle yazılmıştır.
4. Geleneğe uygun olarak çok kez yarım ve cinaslı kafiye kullanılmıştır.
5. Musikinin şiire eşliği, zamanımıza dek süregelmiştir. Aşık ya da saz şairi adı verilen halk şairleri, şiirlerini, kendi çaldıkları bağlama denen saz eşliğinde söylerler.
6. Halk edebiyatı, Divan edebiyatının zaman zaman etkisinde kalmıştır. Bu nedenle :
a) Arapça ve Farsça sözcüklerle bu dillerin dil kuralları, -az da olsa- Halk edebiyatı’nm diline karışmıştır.
b) Bazı halk şairlerimiz hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsünü de kullanmışlardır.
c) Bir kısım halk şairlerimiz mesnevi yolunda manzumeler yazmışlardır.
d) Arapça ve Farsça’dan alınan sözcükler, çok kez aslında olduğu gibi değil, halkın ağzındaki şekliyle edebiyata aktarılmış; bazıları da anlamlan değiştirilerek kullanılmıştır.
7. Din Dışı Kişisel Halk edebiyatı verimleri, konu bakımından, güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt v.b. gibi türlere ayrılır.
(Halk edebiyatı’nda kafiyeye uyak ya da ayak, manzumedeki dörtlüklerin herbirine hane, o manzumeyi meydana getiren dörtlüklerin hepsine birden katar, halk şairlerinin şiirlerinin yazıldığı deftere de cönk denir).
8. Nazım şekileri mâni, koşma, semai, türkü, varsağı, destan v.b. dir.
9. Nesir alanında, önceleri halkın ağzında dolaşan hikâye ve masallar meydana getirilmiştir. Bu verimlerin bir kısmı sonradan aydın yazarlar tarafından yazıya geçirilmiştir. Yazılı bir halk edebiyatı verimi olan Dede Korkut Hikâyeleri, nesir-nazım karışığı olarak ayrı bir özellik taşımaktadır.
B — Tasavvuf Edebiyatının (Tekke Edebiyatı) özellikleri :
1. Dil, halkın dilidir. Fakat bu dile, bu edebiyat üzerinde İslâmi etki daha çok olduğundan, Arapça ve Farsça sözcüklerle bu dillerin dil kuralları, Din Dışı Kişisel Halk edebiyatı’na göre daha fazla karışmıştır.
2. Temel olarak hece ölçüsü, ara sıra da Divan Tasavvuf edebiyatının etkisiyle aruz ölçüsü kullanılmıştır.
3. Manzumeler dörtlük birimiyle yazılmıştır.
4. Daha çok yarım kafiye kullanılmıştır.
5. Bu edebiyat yaratılış felsefesine dayandığı için hemen daima Allah ve Allah’a karşı duyulan aşk temalarını işlemiş, birtakım felsefi ve sırrı konular üzerinde durmuştur.
6. Konular şathiye, ilâhi (nefes), hikmet, devriye v.b. gibi türlere ayrılmıştır.
7. Bu edebiyatın şairleri arasında da şiirlerini saz eşliğinde söyleyenler vardır. Ayrıca bazı tekkelerde, -eski geleneğe bağlı kalınarak- raksa da önem verilmiştir. Böylece destan devri edebiyatımızın şiir – musiki – raks şeklindeki üçlü geleneği, daha canlı bir durumda yaratılmıştır.
