Demans nedir, nasıl bir hastalıktır? Demans türleri, evreleri ve belirtileri nelerdir? Demansın nedenleri ve tedavisi hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Demans nedir?
Demans çoğunlukla yanlık anlaşılan bir tıbbi durumdur. Bazı insanlar bunamanın yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu olduğuna inanırken diğerleri unutkanlığa ilişkin herhangi bir belirtinin bunamanın kanıtı olduğuna inanmaktadır. Bu yargılardan hiçbiri doğru değildir.
Demans, Alzheimer hastalığından farklı mıdır yoksa demans Alzheimer hastalığının tüm biçimidir mi? Başka bir hastalığa bağlı hafıza kaybı varsa, bu durum Alzheimer hastalığına dönüşüyor mu? Kişiye bunama tanısı konursa ne beklenebilir?
Demansın nedeni nedir?
Demans, Alzheimer hastalığı, vasküler demans, frontotemporal demans ve diğer bozuklukları içeren birçok farklı durumu kapsayan geniş bir terimdir. Demans teşhisi için basit unutkanlık yeterli değildir, zira bu tanıyı onaylamak için en az iki bilinç alanındaki (beyin fonksiyonu) problemlerin kanıtına ihtiyaç vardır. Bunama olası semptomları veya belirtileri, hafıza kaybı, cümle tamamlama zorluğu ya da doğru sözcüğü bulma, görevleri yerine getirme zorluğu, öğeleri veya kişileri tanımada güçlükler de dahil olmak üzere konuşma sorunları içerir. Demans hastası yemek hazırlama, ev işlerini yapma ya da faturaları ödemek konusunda sorun yaşayabilir. Soruları veya hikayeleri düzenli olarak tekrarlayabilir veya randevuları unutabilirler. Bilinen ortamlarda kaybolabilirler. Sinirlilik veya ajitasyon da dahil olmak üzere kişilik değişiklikleri meydana gelebilir. Bazı vakalarda demans hastası halüsinasyonlar görebilir (ya da gerçekten orada bulunmayan şeyleri görürsünüz).
Demans nasıl teşhis edilir?
Demansı teşhis etmek için doktorlar tarafından test yapılır. Tarama değerlendirmeleri bazen bir tanıyı doğrulamak için yeterlidir, ancak bazen daha derinlemesine bir değerlendirme gereklidir. Kan testi ve görüntüleme çalışmaları çoğunlukla tiroid hastalığı veya bazı vitamin eksiklikleri gibi tersinir koşulların mevcut olmadığını teyit etmek için tamamlanır.
Demansın evreleri nelerdir?
Demans evreleri hafif, orta ve şiddetli kategorilere ayrılır. Hastalar, hangi belirtileri yaşadıklarına bağlı olarak aynı anda iki farklı aşamaya düşmüş gibi görünebilir. Demansın farklı evreleri, birinin durumunun ne kadar hızlı ilerlediğini ve hastaların ne kadar süre bir aşamada kalabileceğini tahmin edebilmek için kullanılamaz. Her hastanın hastalığının farklı ilerlemesi vardır.
Kaynak: pixabay.com
Demansın ilk belirtileri ve ilerleyen belirtileri nelerdir?
Demansın erken belirtileri arasında basit unutkanlık, maddeleri kaybetme ve daha önce çaba sarf edilmeyen görev veya faaliyetleri yerine getirme sorunları olabilir. Öğrenmeyle ilgili zorluk sıklıkla bunamanın en erken belirtilerinden biridir. Erken Alzheimer hastalığı veya diğer demans hastalarına sahip birçok hasta, herhangi bir probleminin olduğundan habersizdir. Hastalık ilerledikçe, davranış değişiklikleri belirginleşebilir. Hastalar giyinme veya banyo kullanma gibi temel görevleri yapmakta güçlük çekerler. Bazı hastalar, adresleri, telefon numaraları veya doğum tarihleri gibi kendileri hakkındaki bilgileri karıştırmaya başlarlar. Çevrelerinde olanı anlamada güçlük çekebilirler.
Bazı hastalar yemek yemeyi hatırlamakta güçlük çekerler ve belirgin kilo kaybı geliştirebilirler. Demansın geç evrelerinde, hastalar çoğunlukla aile üyelerini tanıyamazlar ve etkili iletişim kurma yetenekleri belirgin şekilde bozulur. Artık kendileri için etkili bir bakım yapamazlar ve günlük yaşamdaki tüm etkinlikler için yardıma ihtiyaç duyarlar. Zaman içinde, hastalar yürümeyi veya oturmayı bile unutabilir.
Demans için risk faktörleri nelerdir?
Demansın risk faktörleri yaş ve aile öyküsüdür. Demans yaşı ve ailenin demans öyküsü değiştirilemeyen risk faktörleridir. Alzheimer hastalığına eşlik eden anormal genler belirlenmiştir, ancak Alzheimer hastalığının gelişmesinde nadiren yer alırlar. Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol veya diyabet gibi durumlar ya Alzheimer hastalığının veya çoklu enfarktüslü bunama riskinin artmasına neden olur. Bazı ilaçlar demansa benzeyen hafıza problemlerine yol açabilir.
Demans tedavisi nedir?
Alzheimer hastalığı ve diğer bunama için tedavi seçenekleri sınırlıdır. Alzheimer hastalığının semptomlarını iyileştirmeye yönelik ilaçlar mevcut olsa da, bu ilaçların etkisi sınırlıdır. Fiziksel egzersizin, bilinci korumaya yardımcı olarak bazı yararlar sağladığı gösterilmiştir. Sosyal etkinliklere katılmak da bir miktar yardımcı olabilir. Bugüne kadar Alzheimer hastalığında sürecini tersine çeviren herhangi bir tedavi saptanmamıştır.
Demans önlenebilir mi?
Demans gelişimini kesinlikle önleyecek bir yol bulunmamakla birlikte, riski azaltabilecek farklı etkinlikler tespit edilmiştir. Bunlara normal tansiyon, normal kolestrol ve normal kan şekeri dahil olmak üzere sağlıklı bir bedeni korumaktır. Fiziksel olarak aktif kalmak, tütün kullanımından veya alkol tüketiminden kaçınmak, sağlıklı kilo vermek ve kafa travmalarını önlemek de önerilir.
Demansta olan bir hastanın ömrü ne kadardır?
Alzheimer hastalığı ABD’de en yaygın ölüm nedeni olarak listelense de, Alzheimer hastalığı olan hastalar genellikle hareket yetersizliğinden kaynaklanan enfeksiyonlardan dolayı ölürler. Pnömoni, mesane enfeksiyonları ölümle sonuçlanabilir. Demans hastalarının demanslarının altında yatan nedene bağlı olarak yaşam beklentileri çok değişkendir. Yaşam beklentisi, yalnızca 1 – 2 yıldan 15 yıldan fazlaya kadar olabilir; hastalığın ortalama süresi tanıdan sonra 4-8 yıl arasındadır.
Demans çeşitleri nelerdir?
Alzheimer demansı / Alzheimer hastalığı, (AD)
Alzheimer demansı / Alzheimer hastalığı, (AD) demansın en yaygın şeklidir. Sebep henüz tespit edilmemiştir. AD’li hastalarda beynin belirli bölgelerinde tanımlanan amiloid plaklar (anormal bir protein birikimi) bulunurken, bu plakların hastalığa neden olup olmadığı veya hastalığın bir sonucu olup olmadığı belirsizdir. Çoğu Alzheimer hastalığı vakası 65 yaşından sonra başlamakla birlikte, bazı vakalarda 40-50 yaşlarında semptomların başladığı da görülmüştür. Bu erken başlangıçlı Alzheimer hastalığı daha sonraki başlangıçlı AD’den daha hızlı ilerleyebilir.
Vasküler bunama
Vasküler bunama demansın en yaygın ikinci nedeni olup, beyinde meydana gelen felçten kaynaklanmaktadır. Genellikle, bu inmeler fark edilmemiş olabilir ve hastalar zayıflık, görme kaybı veya uyuşma gibi semptomlar dışında belirti göstermezler. Tedavi edilmeyen yüksek tansiyonu veya kalp hastalığı olan hastalar, vasküler bunama geliştirme riski altında olabilir.
Frontotemporal demans
Frontotemporal demans, beynin frontal ve temporal loblarındaki belirgin atrofi veya küçülme ile ilişkilidir. Unutkanlık ve kelime bulma sorunlarına ek olarak, hastalar belirgin kişilik değişiklikleri, dürtüsellik veya zayıf yargıya sahip olabilirler. Frontotemporal demansı olan bazı hastaların, kaslarında koordinasyonsuzluk veya sertleşme olabilir.
Lewy cisimcikli demans / Lewy cisimcik hastalığı
Kaynak: pixabay.com
Lewy cisimcikli demans / Lewy cisimcik hastalığı, belirli proteinlerin anormal kümeleri olan, nöronların içinde biriken Lewy cisimciklerinden kaynaklanır. Unutkanlık ve diğer kognitif düşüş belirtileri bu durumun başlıca özelliklerinden biridir, ancak hastalar da onlara çok gerçekçi görünen halüsinasyonlar geliştirebilirler. Lewy cisimcikli demans hastalığı olan bazı hastalarda tremor ve yavaşlık gibi Parkinson hastalığına benzeyen semptomlar görülür.
Creutzfeldt-Jakob hastalığı
Creutzfeldt-Jakob hastalığı, anormal bir proteinin beyin hücrelerinin tahrip olmasına yol açan nadir bir durumdur. Çoğu vakanın altında yatan bir sebep olmakla birlikte, bazı hastalarda bu bozukluğun bir aile öyküsü vardır. Daha az sıklıkla, hastalar anormal bir proteine maruz kalabilirler. Deli dana hastalığı, dışarıdan etkilenmenin bir örneğidir. Bu durum sadece birkaç yıl içinde hızla ilerleme eğilimindedir ve genellikle anormal kas hareketleriyle ilişkilidir.
Karışık demans
Karışık demans, iki (veya daha fazla) demans türü belirtisi olan hastalar anlamına gelir. Alzheimer hastalığı ve vasküler demans, karışık demansın en yaygın örneğidir.
Normal basınçlı hidrosefali
Normal basınçlı hidrosefali; ventriküllerin veya beynin içindeki sıvı dolu alanların anormal bir genişlemesidir ve beyindeki bölgeler üzerinde baskı oluşturur. Bu, yürüme, bellek ve idrar akışını kontrol etme (idrarını tutamama) yeteneği ile ilgili sorunlara neden olur. Bunun beyin görüntüleme (MR veya CT taraması) ile tanımlanabilmesine rağmen, teşhisi doğrulamak için daha fazla test gerekebilir. Teşhis konulursa, bu durum fazla sıvıyı boşaltmak için şönt yerleştirilerek tedavi edilebilir.
Huntington hastalığı, etkilenen bireylerde kora olarak adlandırılan karakteristik anormal hareketlere neden olur. Bu hareketlerle teşhis edilebilir.
Alkol Demansı
Alkol Demansı, hastaların fazla alkol kullanımında ve B vitaminlerinden birinde eksiklik geliştiğinde ortaya çıkar. Bu olduğunda, beyin hücreleri normal şekilde çalışamaz ve hafıza kaybı meydana gelebilir. Buna Korsakoff sendromu denir. Alkoliklerde sık görülmesine rağmen, diğer nedenlerden beslenme yetersizliği olan hastalar da bu bozukluğu geliştirme riski altındadır.
Diğer koşullardan kaynaklanan demanslar beyindeki değişiklikler ve buna bağlı bilişsel düşüşe neden olabilir. Bunlar arasında Parkinson hastalığı, HIV (AİDS), multipl skleroz, Wilson hastalığı, menenjit (beyin kaplamalarının enfeksiyonu), beyindeki kan pıhtıları ve kalp krizi yer alır. Beyin tümörü olan bazı hastalarda bunama benzeri bellek sorunları gelişebilir. Bazı ilaçlar hafıza problemlerine neden olabilir. Ek olarak bazı hafıza kaybı hastaları ilaçlarını yanlış alabilir.
Deliriyum
Deliriyum, konfüzyonla çok hızlı bir şekilde ortaya çıkan ve altta yatan hastalık veya alkol veya uyuşturucudan kaynaklanan toksisite ile ilişkili bir durumdur. Birçok durumda deliriyum tersine çevrilebilirken, durumun fark edilmesi ve hemen tedavi edilmesi önemlidir.
Demans çocuklarda nadirdir, ancak Down Sendromlu bireyler erken yaşta bunama gelişme riski altındadır. Niemann-Pick hastalığı, Lafora hastalığı veya Batten hastalığı gibi metabolik hastalıklar, çocuklarda demansa yol açabilir, ancak genellikle hafıza problemlerinin gelişmesinden önce diğer birçok semptomlarla ilişkilendirilir.
Demanslı hastaya bakmak
Demanslı hastanın bakımını yüklenen kişi için güçlü bir destek ağı oluşturulması önemlidir. Bunun için hem hastanın bakımına yardımcı olmak hem de bakıcıya aralıklarla rahatlama sağlamak gerekir. Erken aşamalarda, pek çok bakıcı, hastaya hatırlatma görevini üstlenen bir yardımcı veya rehber gibi işlev görür. Hastalığın ilerleyen evrelerinde, bakıcılar banyo etme, tuvalete gitmek de dahil olmak üzere hastaya temel bakım sağlamak zorunda kalabilirler.
