Ünlü matematikçi ve astronom Harezmi bilim adına neler yapmıştır? Harezmi’nin çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.
Foto: nkfu.com
EL-HAREZMİ
780 – 850
HAREZM – BAĞDAT
MATEMATİKÇİ – ASTRONOM – COĞRAFYACI – TARİHÇİ
Tam adı Ebû Ca’fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârezmi’dir. İsmi Batı kaynaklarında Alkarismi, Algoritmi veya Algorism şeklinde geçer. Yaşamıyla ilgili bilgiler oldukça az olsa da, Bağdat’ta yaşadığı ve 9. yy.’da Halife Me’mun’un emriyle inşa edilen, zamanın en büyük ve ileri bilim merkezi olan Beyt’ül Hikme’nin (Bilgelik Evi) yöneticiliğini yaptığı kesin olarak bilinmektedir. Bugün bildiğimiz eserlerini burada yazarak Halife Me’mun’a sunmuştur.
Harezmi önemli bir astronom ve büyük bir matematikçidir. Tarihte bir ilk olarak Halife Me’mun’un Bağdat’ta ve Şam’da kurduğu gözlemevlerinde önemli astronomi çalışmaları yapmış, devrin diğer önemli alimleriyle ortak çalışmalar yürütmüştür.
Ancak Harezmi’nin en önemli çalışmaları matematik alanında olmuştur. Bunların en bilineni cebiri, hisab ilminden ayırarak ayrı bir dal olarak ortaya koymasıdır. Matematik alanındaki çalışmaları kendinden sonraki tüm bilim adamlarını etkilemiştir.
Harezmi Balmumu Heykeli – Foto: nkfu.com
Bilime Katkıları
* Harezmi matematik bilimine cebiri kazandıran bilgindir.
Harezmi, matematik alanında yaptığı çalışmalarda, kendinden önce ancak sözlü olarak bilinen cebiri geliştirip, sistemleştirerek bunun matematiğin ayrı bir dalı olarak var olmasını sağlamıştır. El’Kitab’ül-Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele adlı eseri bilim tarihinde cebirin kendi başına konu edildiği ilk kitaptır. Bu yönüyle Harezmi bilim tarihinde cebiri keşfeden bilim adamı olarak kayıtlıdır.
* Harezmi “0” (sıfır) ve bilinmeyen işareti “x” in mucidi olarak bilinir. 10 rakamdan oluşan basamaklı sayı sistemi üzerine bir eser yazarsak bu rakamların İslam Dünyası ve Batı’da tanınıp kullanılmasını sağlamıştır.
Hindistan’da bulunduğu sırada sayıları ifade etmek için harfler yada heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını saptamış, yazdığı eserle önce İslam Dünyası, ardından da çeviriler yoluyla Batı Dünyası Hint rakam ve ondalık sayı sistemi ile tanışmıştır.
* Bulduğu pek çok çözüm ve yöntemleri 15. yy.a kadar Batılı matematikçilerce de çalışmalarına esas olarak alınmıştır.
* Yalnızca matematik alanında değil astronomi, coğrafya ve tarih alanlarında da önemli çalışmalar yapmış ve bu alanlarda kendinden sonraki bilim adamlarını etkileyen eserler kaleme almıştır.
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
