Mısır Hıdivi İsmail Paşa’nın hayatı, biyografisi, Hıdiv İsmail Paşa dönemi ile ilgili bilgi.
İSMAİL PAŞA, Hıdiv (1830- 1895)
İlk Mısır Hıdividir. Kavalalılar’dan Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın ortanca oğludur. Mustafa Fâzıl Paşa’nın, 4 saat büyük ikiz kardeşi olarak Kahire’de doğdu. Ağabeyi vezir Ahmet Rıfat Paşa, 1858’de 32 yaşında kazaen öldüğü için, kendisine Mısır valiliği yolu açılmıştı. Böylece Mısır veliahdi olan İsmail Paşa, Paris Harb Akademisi’nden kurmay olarak çıkmıştı. Amcası Sait Paşa Avrupa’da ve İstanbul’da bulunduğu zaman ona Mısır’da vekâlet etti. Sait Paşa ölünce, 34 yaşında Mısır valisi oldu. Kardeşi Fâzıl Paşa veliahtlığa geçti.
Ondan sonra İsmail Paşa çok muhteris bir siyaset gütmeye başladı. Mısır’ın imkânlarına bakmaksızın, ülkeyi her bakımdan geliştirmek, Türkiye’den mümkün olduğu kadar ayırmak istiyordu. Birçok yolsuzluklar, büyük paralar sarfı bahasına bazı başarılar elde ettiyse de, Mısır ordusunu büyütmek, donanma yapmak, albaylıktan büyük rütbeler verebilmek gibi isteklerine, Abdülâziz izin vermedi. Yalnız 1866’da kendisine «hidiv» (saltanat naibi) unvanı tanındı, «vali» adı kaldırıldı. Abdülâziz’in aynı tarihli fermanıyla, Fâzıl Paşa da veliahtlıktan uzaklaştırılıyor, bu makama, İsmail Paşa’nın büyük oğlu Tevfik Paşa atanıyordu.
Türkiye’de büyük memnuniyetsizlik doğuran, Fâzıl Paşa ile Ziya ve Namık Kemal Beyler başta olmak üzere, büyük bir muhalefetin doğmasına yol açan bu hareketten sonra İsmail Paşa, yeniden imtiyazlar elde etmeye çalıştı. «Mısır ve Sudan Hıdivi» olmakla da yetinmek istemedi. 1875’te oğlu Müşir Kasan Paşa, Habeşistan’da büyük fetihlerde bulundu. Abdülâziz 28 ekim 1872 tarihli fermanıyla da Hıdiv’e dış borçlanma yetkisini tanıdı. Bundan faydalanarak İngiltere ile Fransa’dan asla ödeyemeyeceği derecede borç alan İsmail Paşa, âkıbetini hazırlamış oldu. Gerçi 1866’dan beri İstanbul’a gönderdiği yıllık vergi iki katına çıkarılmıştı ama, Hıdiv’in, Mısır’ı Türkiye’den koparmak istediği açıkça görülüyordu. 17 ekim 1869’da Süveyş Kanalı’ nın açılmasında, bir hükümdar gibi davranmıştı. Arabi Paşa buhranı üzerine II. Abdülharnit, İsmail Paşa’yı azletti, yerine de Hıdiv’ in 27 yaşındaki büyük oğlu Tevfik Paşa’yı getirdi.
İsmail Paşa 2,5 yıl «vali», 13 yıl da «hıdiv» unvaniyle Mısır, Sudan, Eritre, Uganda gibi geniş ülkelere hükmetti. Büyük bayındırlık eserleri gerçekleştirdi. Yalnız, Mısır’a İngilizler’in el atmasına başlıca sebep oldu. 1875 ekiminde kendisine ait Süveyş tahvillerini İngiltere’ye satmak zorunda kalması, bu müdahalenin başlangıcı oldu.
25 temmuz 1879’da henüz 50 yaşında yokken azledilip İstanbul’a gelen Hıdiv, yeryüzünün en zengin birkaç adamından biriydi. İstanbul’da Beyazıt’taki sarayında, Emirgân’ daki yalısında oturarak 16 yılını tamamladı. Abdülâziz ona Yassıada’yı malikâne olarak vermişti; II. Abdülhamit, kendisini azlederken, burasını da geri aldı.
İsmail Paşa, 2 mart 1895’te 65 yaşında İstanbul’da öldü. Bu tarihte Mısır’da torunu II. Abbas Hilmi Paşa hüküm sürüyordu. 7 oğlu, 6 kızı vardı. Büyük oğlu Tevfik Paşa, onun yerine hıdiv oldu. 2. oğlu Hüseyin Kâmil Paşa, 1914 sonunda İngilizler tarafından ilk bağımsız Mısır hükümdarı ilân edildi. 6. oğlu Fuat Paşa ise, ilk Mısır kralıdır, son kral Faruk’un babasıdır. Öteki oğulları Hasan Paşa ve İbrahim Hilmi Paşa müşir, Mahmut Hamdi Paşa birinci-ferik rütbesiyle Türk ordusunda hizmet ettiler.
