Hollanda’da Verenigde Oostindische Compagnie veya VOC olarak adlandırılan Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, asıl amacı 17. ve 18. yüzyıllar arasında ticaret, keşif ve kolonizasyon olan bir şirketti.
1602 yılında kuruldu ve 1800 yılına kadar faaliyetlerine devam etti. İlk ve en başarılı uluslararası şirketlerden biri olarak kabul ediliyor. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi zirvesinde birçok farklı ülkede karargah kurdu, baharat ticareti üzerinde tekele sahipti ve savaşlara başlayabilmesi, hükümlüleri kovuşturabilmesi, anlaşmalar yapabilmesi ve koloniler kurabilmesi için yarı hükümet güçlerine sahipti.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin Tarihi ve Büyümesi
16. yüzyılda, baharat ticareti Avrupa genelinde büyüyordu, ancak daha çok Portekizliler egemendi. Bununla birlikte, 1500’lerin sonunda, Portekizli talebi karşılamak için yeterli baharat tedarik etmekte güçlük çekmeye başladı ve fiyatlar yükseldi. Bu, Portekiz’in 1580’de İspanya ile birleşmesi gerçeği ile birleştiğinde, Hollanda Cumhuriyeti o zamanlar İspanya ile savaş halindeyken baharat ticaretine girmeye motive etti.
1598’de Hollandalılar çok sayıda ticaret gemisi gönderiyorlardı ve Mart 1599’da Jacob van Neck’in filosu Spice Adaları’na (Endonezya Moluccasları) ulaşan ilk kişi oldu. 1602’de Hollanda hükümeti, Hollanda baharat ticaretindeki karları dengelemek ve bir tekel oluşturmak amacıyla Birleşik Doğu Hint Adaları Şirketi’nin (daha sonra Hollanda Doğu Hindistan Şirketi olarak bilinir) kurulmasına sponsor oldu. Kurulduğu sırada, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’ne kaleler inşa etme, orduları koruma ve antlaşma yapma yetkisi verildi. Şart 21 yıl sürecekti.
Hollanda’nın ilk daimi ticaret merkezi 1603’te Batı Java, Endonezya’nın Banten şehrinde kuruldu. Bugün bu alan Batavia, Endonezya. Bu ilk anlaşmanın ardından, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi 1600’lerin başlarında birkaç yerleşim daha kurdu. Genel merkezi 1610-1619 Endonezya Ambon’daydı.
1611’den 1617’ye kadar Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nden baharat ticaretinde ciddi bir rekabet yaşadı. 1620’de iki şirket, Amboyna katliamının İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin ticaret yerlerini Endonezya’dan Asya’daki diğer bölgelere taşımasına neden olduğu 1623’e kadar süren bir ortaklık başlattı.
1620’ler boyunca Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, Endonezya’nın adalarını ve ihracat için karanfil ve hindistan cevizi yetiştiren Hollanda tarlalarının varlığını daha da kolonileştirdi.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, diğer Avrupa ticaret şirketleri gibi, baharat almak için altın ve gümüş kullandı. Metalleri elde etmek için şirketin diğer Avrupa ülkeleriyle ticaret fazlası yaratması gerekiyordu. Sadece diğer Avrupa ülkelerinden altın ve gümüş almak için, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Genel Valisi Jan Pieterszoon Coen, Asya’da bir ticaret sistemi yaratma planı hazırladı ve bu karlar Avrupa baharat ticaretini finanse edebilir.
Sonunda, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi tüm Asya’da ticaret yapıyordu. 1640 yılında şirket Seylan’a ulaştı. Bu bölgeye daha önce Portekizliler hâkim olmuştu ve 1659’da Hollanda Doğu Hindistan Şirketi neredeyse tüm Sri Lanka kıyılarını işgal etmişti.
1652’de Hollanda Doğu Hindistan Şirketi ayrıca Güney Afrika’da Doğu Asya’ya giden gemilere malzeme sağlamak için Ümit Burnu’nda bir karakol kurdu. Daha sonra bu karakol, Cape Colony adı verilen bir koloni haline geldi. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi genişlemeye devam ettikçe, İran, Bengal, Malacca, Siam, Formosa (Tayvan) ve Malabar gibi yerlerde ticaret isimleri kuruldu. 1669’da Hollanda Doğu Hindistan Şirketi dünyanın en zengin şirketi oldu.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin Düşüşü
1670 yılına kadar 1600’lü yılların ortalarındaki başarılarına rağmen, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin ekonomik başarısı ve büyümesi, Japonya ile ticaretin azalması ve 1666’dan sonra Çin ile ipek ticaretinin kaybedilmesiyle başlamıştı. 1672’de Üçüncü Anglo -Dutch War Avrupa ile ticareti kesintiye uğrattı ve 1680’lerde diğer Avrupa ticaret şirketleri büyümeye ve Hollanda Doğu Hindistan Şirketi üzerindeki baskıyı artırmaya başladı. Ayrıca, Avrupa’nın Asya baharatları ve diğer ürünlere olan talebi 18. yüzyılın ortalarında değişmeye başladı.
18. yüzyılın başlarında, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi iktidarda kısa bir yeniden dirilişe sahipti, ancak 1780’de İngiltere ile bir savaş daha başladı ve şirket ciddi mali sıkıntılar yaşamaya başladı. Bu süre zarfında şirket, Hollanda hükümetinin desteğiyle hayatta kaldı (Yeni Bir Ortaklık Çağına Doğru).
Sorunlarına rağmen, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin tüzüğü Hollanda hükümeti tarafından 1798’in sonuna kadar yenilendi. Daha sonra tekrar 31 Aralık 1800’e kadar yenilendi. Daha sonra şirketin yetkileri büyük ölçüde azaldı ve şirket çalışanları serbest bırakmaya ve karargahı sökmeye başladı. Yavaş yavaş kolonilerini de kaybetti ve sonunda Hollanda Doğu Hindistan Şirketi kayboldu.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Organizasyonu
En parlak döneminde, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi karmaşık bir organizasyon yapısına sahipti. İki tip hissedardan oluşmaktadır. İkisi katılımcı ve şaşkınlık olarak biliniyordu. Katılımcılar yönetici olmayan ortaklardı, bekarlar ise yönetici ortaklardı. Bu hissedarlar, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin başarısı için önemliydi çünkü şirketteki sorumlulukları sadece kendisine ödenenlerden oluşuyordu. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin ortakları, hissedarlarına ek olarak Amsterdam, Delft, Rotterdam, Enkhuizen, Middleburg ve Hoorn şehirlerinde altı odadan oluşuyordu. Odaların her biri, şaşkınlıklardan seçilen delegelere sahipti ve odalar şirket için başlangıç fonlarını yükseltti.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketinin Bugün Önemi
Dutch East India Company’nin organizasyonu önemlidir, çünkü bugün iş dünyasına yayılan karmaşık bir iş modeline sahipti. Örneğin, hissedarları ve sorumlulukları Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’ni bir limited şirketin erken formu haline getirdi. Buna ek olarak, şirket o zaman için son derece organize olmuş ve baharat ticareti üzerinde tekel kuran ilk şirketlerden birisidir ve dünyanın ilk çok uluslu şirketi olmuştur.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, Avrupa fikirlerini ve teknolojisini Asya’ya getirmede aktif olması bakımından da önemliydi. Ayrıca Avrupa araştırmalarını genişletti ve kolonileşme ve ticaret için yeni alanlar açtı.
