İhtisab nedir? İhtisabın özellikleri, Osmanlı döneminde ihtisab, tarihçesi, hakkında bilgi.
İhtisab
İhtisab, Osmanlılarda belediye hizmetleri ile güvenlik işlerinden sorumlu örgüttür.
İslam devletlerindeki hisbe örgütününkine benzer işlevi olan ihtisab, 15. yüzyılda oluşturuldu. Önceleri doğrudan sadrazama bağlı olan örgüt, daha sonra İstanbul kadısının yönetimine verildi. Örgütün en büyük amiri muhtesib de denen ihtisab ağasıydı. İhtisab ağası ve yardımcıları çarşı, pazar ve kalabalık semtleri sürekli denetler, sadrazamın “kol çıkma” ya da “kol gezme” denen kent denetimlerine katılırlardı. Bu denetimlerde sadrazamın yanında İstanbul kadısı, ihtisab ağası, subaşı, asesbaşı, çardak çorbacısı, muhzır ağa, yeniçeri ağası, mumcular, kapı kethüdaları, Divan-ı Hümayun çavuşları, kol oğlanları, cebeci ve topçu çavuşları, sadaret ağaları gibi görevliler de yer alırdı. Muhzır ağa ve orta erleri cezalandırma gereçleri olan falaka ve değnekleri taşırlardı. Narha uymayan ve vurgunculuk yapan esnaf, sadrazamın buyruğuyla cezalandırılırdı. Zahire ve ekmekleri denetleyerek sonucu sadrazama bildirmek ihtisab ağasının göreviydi. Taşradaki ihtisab ağaları ise kadıların buyruğunda görev yaparlardı. Denetimler sırasında alınan para cezaları ile damga, mizan, evzan, ekyal, yevmiye-i de-kahin ve bac-ı pazar resimleri adı altında alınan vergiler ihtisabın gelirlerini oluştururdu.
1826’da ihtisab örgütü yeniden düzenlendi ve İhtisab Nezareti ile kentlerde ihtisab müdürlükleri kuruldu. Esnafın denetlenmesi, Anadolu’dan gelenlerin saptanması, kente gelen bekârlara kalacak yer gösterilmesi ve bunların gözetimde tutulması, narhların belirlenmesi, lonca disiplininin izlenmesi ihtisab nazırının başlıca görevleriydi. 1845’te İstanbul için özel bir polis örgütü, 1846’da da Zaptiye Müşiriyeti kurulunca ihtisab nazırının yetki alanı narh ve esnaf denetimiyle sınırlandı. 1854’te İhtisab Nezareti kaldırılarak yerine Şehremaneti kuruldu.
