Osmanlı tarihinin iki ıslahatçı padişahı III. Selim ve II. Mahmut döneminde gerçekleşmiş olan dış siyasi olaylar ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı sayfamız.
Osmanlı – Fransız İlişkileri (1798 – 1802):
Osmanlılar, Kanuni Sultan Süleyman devrinden beri Fransa ile dost geçiniyorlardı. Bilindiği üzere, bu dostluğu kuvvetlendirmek için Fransa’ya birçok imtiyazlar (Kapitülasyon) da verilmişti. Fransa da bizimle güya dost geçinmekteydi. Son defa olarak 1740 kapitülasyonlarını da almıştı. III. Selim, Fransız dostu idi. Nizam-ı Cedit ıslahatı zamanında onlardan bir hayli subay ve teknik uzman getirtmişti.
Bizim bütün iyi niyet ve dostluğumuza rağmen Fransızlar, Direktörler hükümeti zamanında memleketimize saldırarak bu dostluğu bozdular.
II. Mahmut
Direktörler hükümetine göre; Osmanlı devleti artık son zamanlarına yaşamaktaydı. Onun için Fransa şimdiden Osmanlı devletinin elinde bulunan Akdeniz’in Afrika kıyılarında iyi bir sömürge elde etmeliydi. Bundan başka bu sırada Fransa ile İngiltere arasında ihtilâl savaşları devam ediyordu. Fransızlar, İngilizleri yenemiyorlardı. Onlara göre İngiltere’yi yenmek için Hindistan’ı elinden almak gerekti. Hindistan yolu ise Mısır’a sahip olmakla elde edilebilecekti.
Fransa hükümetine Mısır’a saldırı planını veren, ihtilâlin yetiştirdiği ünlü general Napolyon Bonapart idi. Onun için bu işe de o memur edildi. Napolyon 1798 yılı mayısında kuvvetli bir donanma ve 30 000 kişilik bir ordu ile İskenderiye’ye çıktı. Mısır’daki kuvvetlerimizi yenerek; Kahire’ye girdi.
Napolyon’un Mısır’a saldırısı üzerine Fransa ile savaş halinde bulunan İngilizler ve Ruslar, Osmanlı devletine yardım ettiler. Amiral Nelson komutasında bulunan bir İngiliz donanması, İskenderiye yakınlarında bulunan Fransız donanmasını yaktı. Ruslar da Akdeniz’e bir donanma göndererek yedi Yunan adasını geçici olarak işgal ettiler.
Napolyon, Osmanlı devletini barışa zorlamak için Suriye üzerine yürüdü. Akkâ kalesini kuşattı. Fakat kaleyi koruyan ünlü komutan Cezzar Ahmet Paşa’nın komutasındaki Nizam-ı Cedit askerlerine yenildi. Tekrar Mısır’a döndü.
O sırada Fransa’da Direktörler hükümeti aleyhinde gizli bir hareket başlamıştı. Napolyon, Mısır’daki orduyu General Kleber’e bırakarak gizlice Fransa’ya kaçtı. Bu sırada Osmanlı ordusu Mısır’a yürümek üzere Suriye’de hazırlık yapıyordu. İngiltere de Mısır’a kuvvetler getirmişti.
Fransızlar, Osmanlılarla İngilizlerin baskılarına dayanamadılar. Mısır’da daha fazla kalamayacaklarını anladıklarından bizimle bir antlaşma yaparak Mısır’ı boşalttılar. İngilizler de Mısır’daki Fransız kuvvetlerini Fransa’ya taşıdılar. Bu suretle Napolyon’un Mısır seferi sona ermiş oldu.
Osmanlı – Rus ve İngiliz İlişkileri (1806 – 1812):
Napolyon’un Mısır seferi Osmanlılarla, İngiliz ve Rusları dost yapmıştı. Fakat bu dostluk çok sürmedi.
Napolyon, İmparator olduktan sonra Osmanlı – Fransız dostluğu yeniden başladı. Napolyon, ıslahat hareketlerinde III. Selim’e yardım etti. Oysa Ruslar da, bizimle dost oldukları halde, Sırpları ve Yunanlıları isyana kışkırtıyorlardı.
O sırada Rusya’dan yana olduklarından dolayı Eflak ve Boğdan beyleri makamlarından indirilmişti. Ruslar, bu beylerin tekrar yerlerine getirilmelerini istediler. Osmanlılar, Rusların ve İngilizlerin ortak tehditleri üzerine bu beylere tekrar yerlerini verdi. Buna rağmen Ruslar, Eflak ve Boğdan’ı işgal ettiler. Öte yandan da Gürcistan’a girdiler. Bunun üzerine Osmanlı devleti Rusya’ya savaş açtı (1806).
Bu sırada Napolyon’un da İngilizlerle arası açılmış, Fransa aleyhine Rusların da girdiği büyük bir bağlaşma yapılmıştı. Bu durum karşısında Napolyon Osmanlılarla Rusların ve İngilizlerin aralarının açılmasının kendisi için faydalı olacağını anladığından, İstanbul’a özel bir elçi gönderdi.
İngilizler Osmanlı – Rus savaşına engel olmak istediler. Osmanlı devletini tehdit ettiler. Hatta İstanbul’a bir donanma da gönderdiler (1807 şubat).
III. Selim, İngiliz isteklerini kabul etmedi, İstanbul limanı önüne gelmiş olan İngiliz donanması kötü bir duruma düştü. Geri çekilmek zorunda kaldı. Çanakkale boğazından geçerken Osmanlı topçuları birkaç İngiliz gemisini batırdılar. İngilizler de bunun acısını çıkarmak için İskenderiye’ye saldırdılar. Fakat Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa, İngilizleri İskenderiye’den çıkardı.
Osmanlı – Rus Savaşı ve Bükreş Antlaşması (1812):
Ruslarla 1806’da başlayan savaş iki döneme ayrılmak üzere 1812 yılına kadar sürdü. 1807’de Napolyon Rusları yenmiş, Rus çarı ile Tilsit şehrinde bir görüşme yapmıştı. Bu görüşmede Ruslarla Osmanlılar arasında bir ateşkes anlaşması yapılması kararlaştırılmıştı. Onun için 1807 de Osmanlı – Rus savaşı kesildi. Fakat Rusların, Eflak, Boğdan ve Gürcistan’ı istemeleri üzerine savaş yeniden başladı. 1812’de Ruslarla Napolyon’un arası açılmıştı. Napolyon, Rus seferine devam etmemizi istiyordu. Zira kendisi de Moskova üzerine yürüyecekti. Fakat Osmanlılar, Napolyon’un ikiyüzlü bir siyaset izlediğini anlamış olduklarından ona gücenmişlerdi. Bu yüzden, Rusların da anlaşmak istemeleri üzerine, Bükreş antlaşması imzalandı (1812). Bu antlaşmaya göre:
1) Ruslar bu savaşta girmiş oldukları Eflak ve Boğdan’ı geri verdiler. Yalnız Dinyester Irmağı ile Prut Irmağı arasında kalan Besarabya Ruslara bırakılacak ve Prut ırmağı iki devlet arasında sınır olacaktı.
2) 1804 yılında başlayan Sırp isyanı dolayısı ile, Sırplara bazı imtiyazlar verileceği vaat olundu.
Kaynak – 2
- Osmanlı devletinde geniş ıslahat III. Selim ile başlar. Onun yaptığı ıslahat hareketlerine Nizam-ı Cedit adı verilir. Bu devirde Nizam-ı Cedit denilen düzenli bir ordu vücuda getirilmiş, maliye işleri de ıslah edilmek istenmiştir.
- III. Selim’in ıslahat hareketlerini çekemeyen geri kafalılar Kabakçı Mustafa’nın etrafına, toplanarak saraya saldırdılar. Nizam-i Cedit’i kaldırdılar. Selim’i tahttan indirerek yerine IV. Mustafa’yı geçirdiler.
- Bu sıralarda ıslahatçılardan bazıları Alemdar Mustafa Paşa’nın komutasında istanbul’a yürüdüler, III. Selim’i tekrar padişah yapmak istediler. Fakat IV. Mustafa Selim’i öldürttü. Islahatçılar da II. Mahmut’u padişah yaptılar.
- II. Mahmut, Alemdar Mustafa Paşayı sadrazam yaptı. Yeniden ıslahat hareketleri başladı. Sekban-ı Cedit kuruldu. Bu sefer de yeniçeriler isyan ederek Alemdar’ın ölümünün nedeni oldular. Sultan Mahmut da IV. Mustafa’yı öldürttü. Bu suretle isyan bastırıldı.
- Sultan II. Mahmut’un yaptığı ilk büyük ıslahat hareketi Yeniçeri Ocağını kaldırmasıdır. Buna Vak’a-i Hayriye derler. Yeniçerilerin yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye kuruldu.
- Sultan Mahmut bundan sonra devlet, memleket yönetimi, ekonomi ve kültür alanında yenilikler yaptı. Yeni okullar açtırdı. Avrupa’ya öğrenci gönderdi.
- Nizam-i Cedit devrinde Osmanlı – Fransız dostluğu bozuldu. Napolyon Bonapart Mısır’ı istilâ etti (1798). Bu savaşta İngilizler ve Ruslar Osmanlılara yardım ettiler. Amiral Nelson, Fransız donanmasını yaktı. Napolyon Akkâ’da Nizam-i Cedit askerlerine yenildi. Bunun üzerine Fransızlar, Mısır’ı boşalttılar.
- Bu sırada Osmanlılara yardım etmek üzere Akdeniz’e bir donanma gönderen Ruslarla dost olunmuştu. Fakat Ruslar, Sırplar ve Yunanlıları Osmanlılar aleyhine kışkırttılar. Eflak ve Boğdan beyleriyle anlaştılar. Böylece Osmanlı – Rus savaşı başladı 1806). Bir İngiliz donanması istanbul’a gelerek Osmanlıları tehdit etti.
- Osmanlı – Rus savaşı aralıklı olarak 1812 yılına kadar devam etti. Bu tarihte imzalanan Bükreş antlaşması ile sona erdi. Besarabya Ruslara kaldı. Eflak Boğdan tekrar Osmanlılara verildi.
