İlaç Bağımlılığı Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Meydana Gelir? Riskleri

İlaç bağımlılığı nedir, nasıl oluşur? Bağımlılık yapan ilaçlar, maddeler nelerdir? İlaç bağımlılığının belirtileri ve tedavisi hakkında bilgi.

Kaynak: pixabay.com

İlaç Bağımlılığı

İlaç Bağımlılığı; madde bağımlılığı olarak da bilinir, ilaç ya da ilaç gibi dışarıdan alınan bir maddenin fizyolojik, ruhsal ve toplumsal yöndeki olumsuz etkilerine karşın tıbbi amaç dışında kullanılmasına yol açan alışkanlığa dönüşmüş davranış biçimidir. Kişinin günlük olağan etkinliğini ancak bu maddelerle sürdürebilmesi anlamına gelen “kötüye kullanım”dan, tam bağımlılığa kadar değişik biçimleri vardır. Afyon ve türevleri (örn. eroin), halüsinojenler, barbitüratlar, kokain, amfetaminler, yatıştırıcılar, esrar ve alkolü de içeren bu ilaçlar, kullananın zihinsel durumunu etkileyerek ruh halinde, duygularda ve algıda değişikliklere neden olur.

İlk çağlardan bu yana, ruhsal durumu değiştiren maddelere ilgi duyan insan, bu maddeleri elde edip kullanmada her dönemde büyük ustalık göstermiştir. Alkolün Batı toplumlarında toplumsal açıdan kabul görür olmasına benzer biçimde, bu ilaçların çoğu da değişik toplumlarda kabul edilmiştir. İlaç bağımlılığına yol açan etkenler arasında kalıtım, kişilik özellikleri, çevre ve toplum koşullarının yanı sıra bireyin çeşitli çatışma ve güçlüklerle başa çıkmada kullandığı korunma mekanizmaları sayılabilir.

Psikotrop, yani zihinsel işlevleri etkileyen ilaçların kullanılmasında ortaya çıkan en önemli sorun ilaç bağımlılığıdır. Kullanan kişi, sağlığının, iş yaşamının ve toplumsal etkinliklerinin bozulduğunu fark etse de, ilaç almayı sürdürmek zorunda olduğunu hisseder. Bağımlılığın derecesi ve etkisi ilaca bağlı olarak değişir; kimyasal ya da ruhsal bağımlılık, kimi zaman ikisi birden görülebilir. Kimyasal bağımlılık, kullanılan ilaç bırakıldığında ya da dozu önemli ölçüde azaltıldığında belirgin biçimde kendini gösterir. “Yoksunluk sendromu” olarak bilinen bu durumda istenç dışı bozukluklar ortaya çıkar. İlaç, sinir sisteminde hücre düzeyinde değişimlere yol açtığından, ilacın kesilmesiyle birlikte hücre yeni duruma uyum sağlayamaz. Kimyasal bağımlılık oluşturan ilaçlardan bazıları, afyon ve türevleri ile barbitürat ve alkol gibi merkez sinir sistemini baskılayan maddelerdir. Ruhsal bağımlılıkta ilaç, kullanan birey için bir saplantı haline gelir; bütün ilgi ve çabasını, kendisini daha iyi hissetmesini sağlayacak ilacı elde etmeye ve kullanmaya yöneltir.

Kaynak: pexels.com

Alışkanlık – Bağımlılık

İlaç bağımlılığında ortaya çıkan bir olgu da toleranstır; bu durumda, ilk zamanlarda belirli bir doz ile ortaya çıkan etki, giderek daha yüksek dozların alınmasıyla sağlanır. Kullanılan her ilaç için tolerans gelişmese de afyon türevi alışkanlığı olanlarda bu olguya çok sık rastlanır.

Alışkanlık terimi sıklıkla bağımlılık yerine kullanılırsa da kimyasal bağımlılığa neden plan ilaçlar için kullanılması daha uygundur. İlaç bağımlılığının alışkanlık yanında birçok tehlikesi daha vardır. Bunlardan biri, steril olmayan iğne ve şırıngaların kullanılmasıyla ortaya çıkan enfeksiyonlardır. Kokainin buruna çekilerek kullanılması zamanla burun orta bölmesinin delinmesine yol açabilir. Öte yandan bağımlılıkla birlikte beslenme alışkanlıkları da bozulduğundan, vücudun hastalıklara karşı direnci azalır. Ayrıca belirli bir ilacın etkilerinin yarattığı tehlikeli durumlar da vardır. Örneğin, yüksek dozda uyarıcı alınması paranoyaya neden olabilir. İlaç bağımlılığının doğurduğu zararlı etkilerden biri de, bireyin toplumsal ilişkileriyle etkenliklerinde körelmeye ve bozulmalara yol açmasıdır. Dolayısıyla ruhsal çöküntü ve intihar olaylarına sık rastlanır.

Kaynak: pixabay.com

Eroin

Genel olarak bağımlılık ve alışkanlıkla en çok bağdaştırılan madde eroindir. Eroin ve öbür afyon türevleri, tıpta ağrı kesici ve uyku verici adıyla kullanıldığı için uyuşturucu adıyla da bilinir. Bağımlılık yaratan afyon türevleri morfin, petidin, kodein, dipipanon ve metadondur. Morfin bağımlılığının tedavisinde morfin yerine verilen metadon, daha az bağımlılık yaratan bir afyon türevidir; hasta ilacı bırakırken yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkmasını önler.

Merkez sinir sistemini uyaran ya da baskılayan ilaçlar tıp dışında uzun zamandır kullanılmaktadır. Baskılayıcı olanlar barbitürat ve benzodiazepinler gibi bütün sakinleştirici-uyutucu ilaçları kapsar. Bu ilaçlar ağızdan alınabildiği gibi vücuda şırınga ile de verilebilir. Başlıca uyarıcılar ise amfetamin ve türevleri ile koka bitkisinin yapraklarından elde edilen kokaindir. Amfetaminler ağızdan ya da şırınga ile, kokain şırınga ya da solunum yoluyla alınabilir. Bağımlılık yapan ilaçlar arasında Camıabis sativa adlı bitkiden elde edilen esrar ile LSD ve meskalin gibi halüsinojenler de sayılabilir.

Bu ilaçların tümünün kullanımı yasaktır ve ancak yasal olmayan yollarla elde edilirler. Öte yandan alkol, bağımlılık yapabilmesine karşın pek çok ülkede serbestçe satılmaktadır. Ayrıca, özellikle sakinleştirici-uyutucular gibi tedavi amacıyla kullanılan ilaçlara bağımlılık da sık rastlanan bir olgudur. Günümüzde bu ilaçlar, bağımlılık yaratabileceklerinin bilinmesine karşın, her yıl milyonlarca hekimin reçetesine geçmektedir.

İlaç bağımlılığı ile ilgili sorunlar, ilaç olmayan maddelerle de ortaya çıkabilir. Tutkal koklama olarak bilinen kimyasal çözücü bağımlılığı özellikle ergenler, hatta çocuklar arasında giderek büyüyen bir sorundur. Uçucu çözücüleri solunum yoluyla alma geçici bir öfori yaratırsa da, solunumu baskılayarak ölüme yol açabileceği için çok tehlikeli olabilir.