İletişim modelleri nelerdir, bu modellerin özellikleri nelerdir? Doğrusal modeller ve dinamik modeller ile bu modellerin açıklamaları.
İLETİŞİM MODELLERİ
İletişimin hangi yollarla gerçekleştiğini ve hangi süreçleri izlediğini saptamak için, ABD’li siyaset bilimci Lasswell’in ortaya attığı şu soruyu yanıtlamak gerekir: Kim, kime, neyi, nasıl söylüyor? Bu soruyu oluşturan her bir öğe, çeşitli disiplinlerin bakış açısından farklı biçimlerde yorumlanabilir. Bu amaçla bazı iletişim modelleri ortaya atılmıştır.
DOĞRUSAL MODELLER
Warren Weaver ve Claude Shannon adlı ABD’li matematikçiler, Lasswell’in sorusuna yanıt olarak doğrusal bir iletişim modeli geliştirdiler. Önceleri doğrusal bir düzen içindeki beş öğeden (bilgi kaynağı, iletici, iletim kanalı, alıcı, hedef) oluşan bu model elektronik mesajların, iletici aracılığıyla elektrik enerjisine dönüşerek alıcı tarafından anlaşılır bir dile çevrilmesinde uygulandı. Giderek başka iletişim biçimlerinde de uygulanabilecek biçimde genişletildi ve terimleri değiştirildi. Böylece ortaya, altı öğeden oluşan yeni bir model çıktı:
1) Kaynak, 2) şifreleyici, 3) mesaj, 4) kanal, 5) şifre çözücü, 6) alıcı.
Telefon konuşması gibi iletişim türlerinde kolaylıkla belirlenebilen bu öğeleri, daha karmaşık etkenlerin rol oynadığı iletişim biçimlerinde, sözgelimi bir ressamın duygularını ilettiği varsayılan bir resimle, sanatçının ölümünden çok sonra bu resmi değerlendirecek olanlar arasındaki iletişimde uygulamak ve belirlemek çok güçtür. Bununla birlikte doğrusal model, psikolojik, estetik, sosyolojik vb etkenler hesaba katıldığında bile, en azından ne tür bir iletişimin söz konusu olduğunu genel terimlerle açıklamakta kullanılabilir.
Entropi, negatif entropi ve artıklık.
Fizikteki bir kavramın bu iletişim modeline uygulanmasıyla, Shannon’ın önceleri “gürültü kaynağı” dediği entropi, buna bağlı olarak da negatif entropi ve artıklık gibi kavramlar geliştirildi. Entropi, iletişimin görsel ya da işitsel bütünlüğüne zarar verip mesajı çarpıtarak alıcının iletileni tam olarak algılamasını engelleyen dış etkenlere benzetilebilir. Örneğin bir tümcede, bir sözcükten sonra neyin geleceğini kestirmeyi olanaksız kılan bir boşluk varsa, iletişimi engelleyen bir entropi söz konusudur. Eksik ayrıntıları alıcının tamamlaması ya da bilgi eksikliğine karşın iletilenin amacının ve içeriğinin kav-ranmasıyla eksik ya da çarpık mesajların tam olarak alınması durumuna ise negatif entropi denir. İyi duyulmayan bir söz ya da silik bir yazıdaki boşlukların alıcı tarafından doldurulması buna örnektir.
Artıklık ise bir mesajdaki aynı öğelerin yinelenmesiyle ortaya çıkar. Genel olarak yazılı ve sözlü anlatımların çoğu artık bilgi içerir. Örneğin bu yazıdaki sözcüklerin yarısı rastgele atıldığında bile, belki garip ama bir ölçüde anlaşılır bir metin ortaya çıkar; aynı şey, parazit nedeniyle sözlerinin yarısını duyamadığımız bir radyo haberi için de söylenebilir. Çoğu insan etkinliğinde görülen ve alıcının psikolojik entropisi de içinde olmak üzere, anlaşılabilir bir mesajı anlaşılmaz kılabilecek her türlü entropinin giderilmesini sağlayan artıklık, etkili bir iletişimin vazgeçilmez koşuludur.
İletişim süreci içinde mesajlar değişime uğrayabilir. Negatif entropi ve artıklık mesaja açıklık getirirken, entropi iletişimi engeller. Bunların nasıl ortaya çıkacağı önceden bilinmediği için, mesajın doğru iletilme şansı da duruma göre değişir. Bir noktadan bir başka noktaya gönderilen mesajları kapsadığı ve mesajın sonuçlarıyla gönderici ve alıcı üzerindeki etkileri göz önüne alınmadığı için, bu iletişim modeli temelde durağandır.
Geribesleme.
Doğrusal modelin eksiklerini tamamlamak amacıyla, bilgisayar teknolojisinden alınan geribesleme ilkesi benimsenmiştir. Bir mesajın, gerçekleştirildiği sisteme geri gönderilerek yanlışlarının ve sapmalarının düzeltilmesini sağlayan bu yöntem, insanlar arasındaki karşılıklı konuşmalarda da özdenetimi olanaklı kılar. Bu iletişim modeline bir süreç niteliği kazandıran da geribeslemedir; her geribesleme; sonraki mesajları belirler ya da değiştirir. Bununla birlikte doğrusal modeller, öteki yaklaşımların önceden belirleyici, betimleyici ve çözümleyici gücünden yoksundur.
DİNAMİK MODELLER.
Psikolog Theodore M. Newcomb, bireyin çevresi üzerindeki etkisini gösteren daha geniş kapsamlı ve çok yönlü bir iletişim modeli öne sürmüştür. Gerek Newcomb’un modeli, gerekse daha sonra geliştirilen benzeri modeller, Shannon’ ınki gibi kesin biçimde matematiksel ya da sayısal olmadıkları için insan davranışını ve onunla ilişkili değişkenleri daha esnek bir yaklaşımla ele alabilmektedir. Denetlenebilen koşullar altında iletilen mesajlar ya da bilgi birimleri söz konusu olduğunda doğrusal modelin önemi yadsınmamakla birlikte, iletişimin biliş, duygu ve sanat gibi açılardan tanımlanmasında bu modelin yetersiz kaldığı öne sürülmüştür.
Özellikle iknaya yönelik etkileyici iletişimde ve sanatta anlatı, resim, dramatizasyon gibi değişik yöntemler vardır ve bu iletişimin niteliği, mesajı iletene ya da alıcıya göre değişiklik gösterebilir. Dinamik modelleri savunanlara göre, iletişim kanalının ya da aracının tutarlılığı ve işlevi hem çok değişkendir, hem de bunlarla iletişim süreci arasındaki ilişki, doğrusal modellerde öne sürüldüğü kadar mekanik değildir. Birçok iletişim uzmanı ve dilbilimci için temel konu, mesajın doğası,özellikle de duyum ve duygularla bağdaşıp bağdaşmadığı, üslubu ve amacıdır. McLuhan ise iletişim aracının rolünü vurgulayarak aracın, hem gönderilen, hem de alınan mesajı belirlediğini ya da önemli ölçüde etkilediğini savunur.
