İlgeç, edat nedir? İlgeçlerin özellikleri ve kullanımları nasıldır? İlgeçlerin Türkçemizdeki yeri hakkında bilgi.
İlgeç (Edat) Nedir? Hakkında Bilgi
Anlam ve görevleri daha çok, tümce içinde, birlikte bulunduğu sözlerle beliren, sözcükler arasında ilgi kurmaya yarayan öğelere ilgeç denir: gibi, kadar, dolayı, göre için, ile gibi.
İlgeç konusu bugüne değin çeşitli dilbilgisi yapıtlarında değişik görüşler ve tutumlarla ele alınmış, ilgeçlerin başka öğelerden, örneğin bağlaçlardan ayrılan nitelikleri, belirlenen özellikleri üzerinde okuyucuya kesin bilgi verecek açıklamalara gidilememiştir.
Geleneksel dilbilgisi yapıtlarında bizim ilgeç başlığı altında ele aldığımız örneklerle birlikte, genel olarak bağlaçlar, ünlemler, sözcükten sonra gelen kimi öğeler de incelenmekte, ilgeç terimi çoğunlukla birden çok kavramı içerir durumda işlenmekteydi.
Konuyu daha belirgin duruma getirmek için her şeyden önce ilgeç kavramının sınırını çizmek, onu, özellikle bağlaçlardan ayıran nitelikler üzerinde durmak gerekir. Bu açıdan bakınca bağlaçların daha çok tümceler arasında bağlantı sağlamaları, birbirleriyle ilgili tümceleri birleştirmeleri, bir ölçüt olarak alınabilir. Kimi sözcüklerin, örneğin kaldı ki, yoksa, oysa, üstelik, çünkü, ama… gibi bağlaçların, tümceleri bağlama görevleri pek belirgindir.
***”Neyimiz kaldı dışarıda ıslanacak ?”
***”Derin, üzgün bakışlı mavi gözleri “neyin var?” gibilerden dolaşıp duruyordu Nihat’ın yüzünde.”
Soru adılları da öteki adıllar gibi ilgeçlerle birlikte kullanılır: ne gibi, kim gibi, kimin gibi, hangisi gibi, kimin kadar, hangisi kadar, neye göre, kime göre, hangisine göre, kim için, kimin için, hangisi için gibi.
İLGEÇLERİN İNCELENMESİ
İlgeç adını verdiğimiz öğeler, genel olarak sözcükler arasında ilgi kurmalarından ötürü bu adı taşımaktadır. Bunun yanı sıra kimi ilgeçler öteki sözcük türleriyle olan yakınlıkları, kimi zaman onlarla görev ve kullanım açısından eşlikleri dolayısıyla, değişik bir düzen içinde ele almayı gerektirmektedirler. Bu yüzden biz, ilgeçlere, öteki sözcük türlerinden ayrı bir yöntemle eğilmeyi, onları bütün kullanımlarıyla tek tek incelemeyi yeğledik.
İlgeçler, ad ve adıllarla birlikte çoğu kez tamlama biçiminde kullanılır; bu tamlamaya ilgeçli tamlama denir: ev için, adam, gibi, çocuk gibi, masa kadar, çanta ile, eve doğru, eve kadar, benim için, bana göre, bizim gibi, senden yana… gibi.
İlgeçler, iyelik eki aldıklarında ad gibi kullanılır: Ona göre-sini bulamadık; Ayşe gibisini görmedik; Şu kadarı yeter gibi.
Bir ilgecin bir adla birlikte, başka bir adın sıfatı gibi görev yaptığı görülür: sakız gibi temiz, pamuk gibi yumuşak, elma kadar büyük, bana göre giysi gibi.
İlgeçler de öteki sözcük türleri gibi, tümcede özne, tümleç, yüklem görevini yüklenirler. Ancak özne olarak kullanılışları çok seyrektir.
İlgeçli tamlama, bir yüklemi etkilediğinde ilgeçli tümleç olur:114 Çocuk gibi ağlıyor; Eve doğru koştu; Benim gibi anlatıyor; Senin için aldım gibi.
İlgeçlerin ekeylemle yüklem oluşlarına sık sık rastlanır:
***”İçilemeyen suları gibidir her şeyi.
