İlk Türk İslam Devletlerinin Hangileridir? Devletlerin İsimleri ve Özellikleri Nelerdir?

İlk Türk İslam devletleri hangileridir, ne zaman kurulmuşlardır ve özellikleri nelerdir? İlk Türk İslam devletleri hakkında bilgi.

İlk Türk İslam Devletleri Listesi

1. TOLUNOĞULLARI (868 – 905)

• Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
• Abbasi halifesi tarafından Mısır Valiliğine atanan Tolunoğlu Ahmet, şartlar elverişli olunca bağımsızlığını ilan etti (868) ve Fustat (eski Kahire) kentini yeniden kurarak başkent edindi.
• Suriye’yi kendisine bağladı. Mısır’da geniş imar faaliyetlerine girişti. Birçok büyük eser yaptırdı.
• Tolunoğulları Devleti, Abbasiler tarafından yıkılmıştır (905).

2. İHŞİDİLER (935 – 969)

• Mısır’da kurulan 2. Türk devletidir
• Devletin kurucusu olan Muhammed, Abbasilerin Şam valisiydi. Daha sonra Mısır valiliğine atandı. Abbasi halifesinin Muhammed’e verdiği “el Ihşid” unvanı, “meliklerin meliki”, “sultanların sultanı” anlamına gelmektedir.
• Muhammed, bağımsızlığını ilân ettikten sonra Suriye ve Hicaz’ı da kendine bağladı.
• Ülkede karışıklıklar çıkması üzerine Fatimîler, Fustat’ı işgal ederek, Ihşidiler Devleti’ne son verdiler. Mısır da tamamen Abbasilerin elinden çıktı.
• Ihşidiler, bütün işlerinde, Mısır halkı tarafından çok sevilen Tolunoğullarını örnek almışlarsa da, onlar kadar başarılı olamamışlardır.

3. KARAHANLILAR (? – 1212)

Karahanlılar Devleti’nin Türk tarihi açısından önemi, ilk kez Türk-İslam sentezini gerçekleştiren devlet olmasıdır

• Maveraünehir ve Doğu Türkistan’a egemen olmuşlardır.
• Gaznelilerle Karahanlılar arasında Horasan yüzünden sık sık savaşlar olmuştur. Sonunda Sâmânoğulları Devleti’nin topraklarını, Ceyhun sınır olmak üzere aralarında paylaştılar.
• Sürekli iç savaşlar nedeniyle 1041’de Karahanlılar ikiye ayrıldı.
• Doğu Karahanlılar Kaşgar ve Balasagun kentlerini, Batı Karahanlılar Semerkant’ı başkent edindiler.
• Bu ikiye ayrılıştan bir süre sonra Doğu Karahanlılar, Çin’den gelen Karahitayların, Batı Karahanlılar ise, Büyük Selçukluların egemenliğine girdi.

4. GAZNELİLER (963 – 1187)

• Gazneliler Devleti’nin kurucusu Alp Tekin, Sâmânoğullarının Horasan valisiydi. Bir süre sonra ayaklanarak Gazne kentini ele geçirdi ve Gazne Devleti’ni kurdu.
• Gazneliler, İran’ın kuzeyindeki Horasan’ı, Afganistan’ı ve Hindistan’ın kuzeyini ele geçirdiler.
• En güçlü dönemleri Gazneli Mahmut devrine (998-1000) rastlar. Bu dönemde devletin sınırları Ceyhun Irmağı’ndan Indüs Vadisi’ne ve Hint Okyanusu’na kadar genişlemiştir.
• Türklerde ilk kez “sultan” unvanını kullanan Gazneli Mahmut, aynı zamanda İlk kez İslamiyetin koruyuculuğunu üstlenmiş, islam egemenliğinin sınırlarını genişletmiştir.
• İranlı şair Firdevsi Şehname adlı destanını Gazneli Mahmut‘a sunmuştur.
• Sultan Mahmut’un ölümünden (1030) sonra devlet, eski gücünü kaybetti.
• Dandanakan Savaşı (1040) Gazneliler için bir dönüm noktası oldu. Bu savaşta Selçuklulara yenilen Gazneliler, bundan sonra bir daha kendilerini toparlayamadılar. Afganistan ve Hindistan’da bir süre daha varlıklarını devam ettirdikten sonra Gurlular tarafından devletlerine son verildi (1187)

5. BÜYÜK SELÇUKLULAR VE BAĞLI DEVLETLER

Selçuk Bey Dönemi

• Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucuları, Türklerin büyük bir kolu olan Oğuzlardır.
• Büyük Selçuklu Devleti’ne adını vermiş olan Selçuk Bey, Oğuz Yabgu’suna bağlı subaşı (askeri şef) idi. Bir süre sonra Selçuk Bey’le Yabgu’nun arası açıldı. Bunun üzerine Selçuk Bey kendine bağlı boylarla Sâmânoğulları devletine sığındı.
• Karahanlılar ve Gaznelilerle savaş halinde olan Sâmânoğulları da Selçukluların kendilerine yapacakları yardımlara karşılık Buhara yakınındaki Nur kasabasını Oğuzlara verdiler.
• Selçuk Bey, Nur kasabasına yerleştikten sonra savaş halinde bulunan Karahanlılar ve Sâmanoğulları arasındaki mücadeleden yararlanarak gücünü arttırdı.
• Sâmânoğulları Devleti’nin yıkılmasından sonra Oğuz boyları dağıldı.

Tuğrul ve Çağrı Beyler

Bir süre sonra Oğuzlar, Selçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı beylerin etrafında toplandılar.

• Tuğrul ve Çağrı Beyler her yana akıncılar gönderdiler, büyük kentlerdeki dinsel inançları kuvvetli çevrelerle ilişki kurdular. Gaznelilerin kötü yönetiminden ve ağır vergilerinden bunalan halkın kendilerini desteklemesi sonucu Merv ve Nişabur kentlerini ele geçirdiler.
• Tuğrul Bey, Nişabur kentinde kendi adına hutbe okuttu ve bağımsızlığını ilan etti (1037). Böylece Büyük Selçuklu Devleti’nin temeli atılmış oldu.

6. HARİZMŞÂHLAR DEVLETİ (1097-1231)

• Aral Gölü’ne dökülen Ceyhun Irmağının güney bölgesine Harzem (Harizm) denilir.
• Harzem, askeri ve ticari bakımdan önemli bir yerdi, ipek Yolu üzerinde bulunması, buranın önemini daha da arttırıyordu.
• Harzem’i, önceleri Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı valiler yönetiyordu.
• 12. Yüzyıl ortalarından itibaren bağımsızlığını kazandı. 13. Yüzyıl başında büyük bir devlet haline geldi. Daha sonra ülke, Moğol istilasına uğradı. Celalettin Harzemşah (1220-1231) Moğollarla sürekli olarak mücadele ettiyse de başarılı olamadı.

7. EYYUBİLER (1174 – 1250)

Selahattin Eyyubi tarafından Mısır’da kurulmuştur. Irak’ın yukarı bölümünde, Suriye’nin büyük bir kesiminde, Mısır ve Yemen’de egemenlik kurmuşlardır. Selahattin Eyyubi 1187’de Hittin’de Haçlıları müthiş bir yenilgiye uğratarak Kudüs’ü ele geçirdi. Kudüs’ün alınması 3. Haçlı Seferinin başlamasına neden oldu.

Selahattin Eyyubi yaşadığı dönemde Mısır’ı dünyanın en güçlü devletlerinden biri durumuna getirdi. Ölmeden önce devleti çocukları ve kardeşleri arasında paylaştırdı. İç mücadele ve Haçlı saldırılarıyla iyice zayıflayan Eyyubi Devleti bir süre sonra dağılmaya başladı. Sonunda, Eyyubilerin komutanlarından Aybek, iktidarı ele geçirip Memlûklar (Kölemenler) Devleti’ni kurdu. Eyyubiler, büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun geleneklerine göre kurulmuştu. Eyyubiler döneminde Mısır’da tuğla, yerini taşa bırakmış, Kudüs ve Mısır’a medrese girmiş, ağaç işlemeciliği oldukça gelişmiştir. Kahire Kalesi ve Halep kenti istihkâmları, askeri mühendislik alanındaki yüksek düzeylerini göstermektedir.

8. MEMLÜKLER (1250-1517)

Memlûkler ya da Kölemenler

• Memlûk, köle (esir) anlamına gelir.
• Eyyubiler devrinde Türkistan ve Ortadoğu’dan getirilen Türkmenler, Nil nehrindeki bir adada özel olarak eğitilirlerdi. Eyyubi ordusu bu memluklardan oluşurdu. Memlukların yetenekli ve güvenilir olanları yüksek mevkilere çıkabilirdi.
• Memluk devletini kuranlar, yetenekleri sayesinde esirlikten kurtulabilmiş olan Türklerdir.
• Memlûklar, Moğollara ve Haçlılara karşı başarılı mücadeleler verdiler.
• Moğolları Ayncalut Savaşı’nda yenen Memluklar, Suriye ve Mısır’ı Moğol tehlikesinden kurtardılar.
• Memlûkler, İslam dünyasındaki konumlarını sağlamlaştırmak için Moğolların ortadan kaldırdığı (1258) halifelik kurumunu canlandırdılar. Kahire‘de kendi vesayetleri altında yeni bir halife ilan ettiler. Mekke ve Medine’deki yöneticileri de aynı amaçla korumaları altına aldılar.
• Memluk sultanı Baybars; Hayfa, Yafa ve Antakya şehirlerini Haçlılardan geri aldı.
• Anadolu’daki Moğol istilasına engel olmak amacıyla sefere çıkan Baybars, Kayseri’ye kadar gelip burada adına hutbe okuttuysa da, Anadolu beyliklerinden gerekli yardımı göremeyince geri döndü.
• Baybars‘ın 1277’de ölümünden sonra Moğollar ve Haçlılar, Memluklere karşı ortak saldırılarda bulundularsa da başarılı olamadılar. Memlûk Devleti’ne Yavuz Selim son vermiştir.