Türkçede imla kuralları nelerdir? Büyük ve küçük ünlü uyumu, sert ünsüzlerin yumuşaması, ünsüz benzeşmesi kısaca konu anlatımı
İMLA KURALLARI
Büyük Ses Uyumu:
Türkçe’de bir kelimenin ilk hecesindeki sesli harf kalınsa, ondan sonra gelen hecelerdeki sesli harfler de kalındır; ilk hecenin sesli harfi inceye diğer hecelerdeki sesli harfler de ince okunur. Örnek: Hece, özgürlük
Büyük Ses Uyumuna Aykırı Haller:
a) Dilimize girmiş yabancı kelimelerde (Örnek: otomabil, kompozisyon)
b) Bileşik Kelimelerde (Örnek: Hanımeli, Bakırköy) B.S. U. muna aykırı hal görülür ayrıca:
— yor, -ki, -ki, -ken, -leyin, -daş, -ımturak ekleri kelimelerin sonuna B.S.U.’muna aykırı olarak ulanır. (Örnek: sabahleyin, akşamki, yeşilimtırak, geliyor.;
Küçük Ses Uyumu:
a) Türkçe’de bir kelimenin ilk hecesinde düz bir sesli varsa (a, e, ı, i,), sonraki hecelerde de düz sesliler bulunur. O kelimeye ulaşacak eklerin seslileri de düz olur. (Örnek: gelenler, araba-cı-lar)
b) Türkçe’de bir kelimenin ilk hecesinin seslisi yuvarlak seslilerden biri ise (o,ö,u,ü,) sonraki hecelerin seslileri ya düz-geniş (a,e) ya da dar – yuvarlak (u.ü) olur. O kelimeye ulanan ekler de bu kurala bağlıdır.
(Örnek: Gördünüz mü? Üzüm, üzümcü)
Küçük Ses Uyumuna Aykırı Haller:
a) Yabancı kelimelerde (alkol, memur)
b) -yor şimdiki zaman ekinin bağlanmasında
c) Bazı bileşik kelimelerde (içgüdü, Hadımköy) büyük ses uyumuna aykırı haller görülür.
Seri Ünsüzlerin Yumuşaması:
Sonlarında p, ç, t, k sert ünsüzlerinden biri bulunan bazı kelimelere bir ünlü ile başlayan bir ek ulanınca bu kelimelerden birçoğunun sonlarındaki sert ünsüzler yumuşar. Yani:
P/b (kap, kabı)
Ç/c (ağaç, ağacı)
t/d (süt, südü)
k/g’ye çevrilir. (yaprak, yaprağı)
Ünsüzler Benzeşmesi:
Türkçe’de bir kelimenin sonunda yumüşak ünsüzlerden biriyle başlayan bir ek getirilince c,d,g değişmez, ama, sonlarında p,ç,t,k,s,ş,f,h, sert ünsüzlerden biri bulunan kelimele-rere c,d,g ile başlayan ekler ulanırsa, bu eklerin ilk harfleri sertleşerek: c/ ç,d/t,g/k olur.
Hece Düşmesi:
Sayıları pek az olan bazı iki heceli kelimeler, ismin —i ve-e haline girdikleri, -in, in eki zaman yine iki heceli olarak kalırlar; buna, hece düşmesi denir, alın, al-nı, burun, bur-na,
Türkçe’de iki çeşit —ki vardır.
1 — İlgi zamiri olan —ki (benimki, Ahmed’inki)
2 — Bağlaç olan ki (Duydum ki sen buradan gidiyor-muşsun) bağlaç olan ki daima kelimeden ayrı olarak yazılır.
3 — Zarflara veya —de halindeki kelimelere ulanan ki (bendeki, dünkü)
Türkçe’de iki çeşit —de vardır.
1 — İsimlere ve isim soyundan olan kelimelere bağlanan -de.
(bende, evde)
2 — Bağdaç olan de.
(Benim kaleminden sende de var.)
Bağlaç olan de daima kelimelerden ayrı olarak yazılır. —idi, —imiş, —ise ek-fiilleri kendilerinden önce gelen kelimelerden ayrı yazıldıkları zaman sesçe hiç bir değişmeye uğramazlar: (evde idi, ağlıyor, idi, yapacak ise) yine bu fiiller kendilerinden önce gelen kelimeler ile birleşince ses değişmelerine uğrarlar, (ağladıydı, gülüyormuş, gelecekse)
