İnsanda Endokrin Bezler Hormonlar ve Görevleri Hakkında Bilgi

0
Advertisement

İnsanlarda bulunan endokrin bezler, salgıladıkları hormonlar ve görevleri nelerdir? Endokrin sistem hakkında detaylı bilgi.

endokrin sistem

İnsanda Endokrin Bezler Hormonlar ve Görevleri

İnsanda görev yapan iç salgı bezleri Hipofiz, Tiroid, paratiroid, böbrek üstü, pankreas, epifiz, timüs ve eşey bezleri (Testis ve ovaryum) dir.

1- HİFOFİZ BEZİ

Mercimek büyüklüğünde pembe renkli beyin tabanına bağlı bir bezdir. Diğer bezleri düzenleyici görevi vardır. Bu nedenle diğer bezlerin hakimi veya efendisi denir. Hipofiz bezi ön, ara ve arka olmak üzere üç kısımdan meydana gelmiştir.

Hipofiz hormonları
(Ön ve ara lob hormonlar)

1- Büyüme hormonu (somatotropin STH): Uzun kemiklerin ve kasların büyümesini kontrol eder. Büyüme hormonu vücudun tüm olarak büyümesini doğrudan değil dolaylı olarak etkiler.

Büyüme döneminde bu hormon fazla salgılanırsa devliğe, az salgılanırsa cüceliğe neden olur. Büyüme döneminden sonra büyüme hormonu fazla salgılanırsa “akromegali” denilen el, ayak ve yüz kemiklerinde anormal büyümeler meydana getiren bozukluğa neden olur.

Advertisement

2- Trotropin (TSH): Troid uyarıcı hormon: Troid bezini etkileyerek troid hormonlarının sentezlenmesini ve salgılanmasını sağlar.

3- Lüteinleştirici hormon (LH): Yumurtalıkta san cismin meydana gelmesini, progesteron salgılanmasını kontrol eder.

4- Folikül uyarıcı hormon (FSH-FUH): Yumurtalıkta foliküllerin büyümesini etkiler. LH ile birlikte östrojen salgılanmasında ve ovülasyonda etkilidir.

5- Lüteo tropik hormon (Prolaktin-Laktogenik hormon): Süt bezlerinden süt salgılanmasını başlatır ve anaya özgü davranışların ortaya çıkmasını sağlar.

6- Adrenokortikotropik hormon (ACTH): Böbrek üstü bezin kabuk bölgesinden hormonların salgılanmasını uyarır.

7- İntermedin (Melanosit uyarıcı hormon-MSH): Melanin denilen pigmentlerin sentezini etkiler ve derinin renginin koyulaşmasını sağlar.

Advertisement

ARKA LOB HORMONLARI

1- Vasopressin: (Antidi üretik hormon) (ADH): İnce damarlarda düz kasların kasılmasını ve kan basıncının yükselmesini sağlar. Böbrek tüpcüklerinden suyun yeniden emilmesini artırır.

2- Oksitosin: Doğumda uterus kaslarının kasılmasını sağlar. Sütün alveollerden kanallara geçmesini ve meme başından akmasını düzenler.

TİROİD BEZİ

Boyunda gırtlağın hemen altında soluk borusunun iki yanında yer alan iki lobdan meydana gelen bir bezdir. 25-30 gr. ağırlığmdadır. Her bir lob “folikül” denilen küçük görev birimlerine ayrılmıştır. İçlerinde proteince zengin kolloid adı verilen madde bulunur.

Tiroid bezinin en önemli hormonu tiroksindir. Tiroksin hücre metabolizmasında kullanılan oksijen miktarını ayarlar. Bu hormonun fazla salgılandığı durumlarda metabolizma hızı artar ve fazla oksijen kullanılır. Tiroksin miktarı düşünce vücuttaki metobolik olaylarda yavaşlar. İnsanlar ve diğer sıcak kanlı hayvanlar, soğuk dönemlerde daha fazla tiroksin salgılar.

Tiroid bezi, hipofizle birlikte çalışır. Hipofizden salgılanan tiroid bezini uyarıcı hormon (Tirotropin) (TSH) kan yoluyla tiroide gelir ve tiroksin hormonu salgılatır.

Kanda tiroksin artıncada Hipofiz bezi uyarılarak tirotropin hormonunun salgılanmasını durdurması sağlanır.

Böylece Hipofiz ve tiroid bezleri karşılıklı biribirlerini etkilerler. Bu olaya “Geri Beslenme” denir.

hipofiz-tiroid-etkilesimi

Tiroid bezi kandaki kalsiyum ve fosfat seviyesini düşürücü etki yapan tirokalsitonin (kalsitonin) hormonunuda salgılar. Ayrıca paratiroid bezinin hormonuyla birlikte kandaki kalsiyum iyonlarının belli bir seviyede kalmasını sağlar.

Tiroid bezinin çalışması dışarıdan gelen değişikliklerlede etkilenir. Örneğin iyotça fakir bölgelerde yaşayan insanlarda, iyot yetersizliğinden; tiroid bezi normal salgısını yapabilmek için daha fazla doku oluşturarak büyür ve tiroid bezinin büyümesine neden olan basit guatr meydana gelir. Buna rağmen bezin tiroksin hormonu az salgılanır. Buna karşılık denizsuyu, ve deniz ürünlerinin iyot taşımaları nedeniyle sahillerde yaşayan insanlarda guatra daha az rastlanır. Guatr hastalığınım tedavisinde iyot kullanılır, iyotça fakir bölgelerde yaşayan insanların ihtiyacını karşılamak üzere içme sularına ve sofra tuzlarına çok az miktarda potasyum iyodür katılmaktadır.

Gelişme döneminde tiroid bezinin az çalışmasından Kretenizm (Ahmaklık) ortaya çıkar.

Advertisement

Bu tip çocukların eşey bezlerinin gelişmediği, zeka geriliği ve cücelik görülür. Ergenlik döneminde tiroid bezinin az salgı yapması bazal metabolizma hızını ve vücut ısısını düşürür. Ruhen ve bedenen uyuşukluk başlar, deride şişlikler ve kıl dökülmesi görülür. Bu bozukluklara “Miksodem” denir.

tiroid-paratiroid-etkilesimi

Paratiroid bezi:

Tiroid bezinin üzerinde yerleşmiş dört küçük bezdir. Paratiroid bezi parathormon (paratirin) hormonu salgılar. Parathormon kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenler. Özellikle kandaki kalsiyum seviyesi ve dengesi doğrudan paratiroid bezinin kontrolü ile sağlanır. Kalsiyum kemik teşekkülünde görevlidir. Ayrıca kas ve sinir sisteminin normal işleyişi için gerekli bir iyondur. Kas kasılması, sinirlerden impulsların taşınması ve çeşitli aktif taşıma olayları ile kanın pıhtılaşmasında kalsiyum iyonu gereklidir. Parathormon az salgılanırsa kandaki kalsiyum kemiklerde birikir ve kanda kalsiyum azalır. Tetani hastalığı meydana gelir. Tetanide kaslar ‘ağrılı kasılmalar yapar, titremeler olur, el ayak parmaklarında içe doğru bükülmeler görülür.

Paratiroid hormonu fazla salgı yaparsa kemiklerden kana kalsiyum geçişi artar, iskelet zayıflar. Kaslar uyartılara çok yavaş cevap verirler.

Böbrek üstü bezleri:

Böbreklerin üzerine yerleşmişlerdir. İki kısımdan meydana gelirler. Dış kısmına kabuk (korteks), iç kısmına ise öz veya medulla denir. Korteksten salgılanan hormonlar, hipofiz ön lobundan salgılanan uyarıcı bir hormonun etkisi altındadır. Bunların en önemlileri kortizol ve aldosteron hormonlarıdır.

Kortizol:

Şeker ve protein metabolizmasını düzenler. Protein ve yağların glikoza dönüşmesini hızlandırır. Yani karbohidrat sentezi artarken protein ve yağların yıkımı hızlanır. Bunun sonucu kandaki şeker miktarını etkiler.

Aldosteron:

Böbreğin idrar tüpcüklerinden Na+ ve Cl- iyonlarının geri emilmesini artırır. Korteks hormonlarının yetersiz salgılanması. Addison hastalığına neden olur. Bu hastalıkta deri tunç rengini alır. Kanın basıncı düşer. İştahsızlık, kaslarda zayıflama ve halsizlik görülür. İdrarla sodyum ve klorür atılması artar. Vücut sıvısında potasyum artar. Böbrek üstü bezinin öz bölgesinden salgılanan en önemli hormonlar epinefrin (=Adrenalin) ve norepinefrin (=noradrenalin) dir.

Epinefrin=(Adrenalin):

Sempatik sinir faaliyetlerini artırır. Genellikle korku, heyecanlanma ve öfkelenme anlarında kanda adrenalin miktarı artar. Böyle bir durumda sempatik sinir sistemi ve epinefrin etkisiyle kan şekeri ve kan basıncı yükselir. Kalp atışları hızlanır. Damarlar genişler, göz bebekleri büyür. Saç ve deri diplerindeki kasların kasılması ile saç ve vücut tüyleri dikleşir. Vücutta yorgunluğa karşı dayanıklık artar.

Norepinefrin kılcal damarların kasılmasında etkili olur ve kan basıncını yükseltir.

Pankreas:

Karma bez olarak çalışır. Pankreas’ta sindirim enzimleri salgılayan hücreler arasına yerleşmiş endokrin doku adacıkları bulunur. Bunlara “Langerhans” adacıkları denir.

Langerhans adacıklarında (3 hücreleri insülin a hücreleri glukagon hormonlarını salgılayarak kana verirler. Bu iki hormon kandaki şekerin ayarlanmasında görev yaparlar.

Advertisement

Şeker hastalığında pankreasın az insülin salgılaması sonucunda glikoz kullanımı aksar; kanda glikoz miktarı yükselir ve kan seviyesi böbrek eşiğini aştığından idrarda glikoz atılımı artar. Bu şekeri atmak için fazladan su gerekir. İdrar artar, hasta idrarla kaybettiği suyu karşılamak için çok susar ve çok su içer. Kandan yeterli glikozu alamayan dokular proteini karbonhidrata dönüştürür bununda çoğu atılacağından devamlı kilo kaybı olur. İnsülin enjeksiyonu bütün şeker hastalığı belirtilerini ortadan kaldırır.

İnsülin fazla salgılanmasında ise kan şekeri normalin altına düşer, sinir hücreleri aşırı hassaslaşır ve uyarılamaz olur. Bu şeker hastalığında kasılmalar, kendini kaybetme Ve bunların devamında ölüm görülebilir. Pankreasın diğer hormonu glukagon ise insülin hormonunun etkisine ters faaliyet gösterir.

Eşeysel bezler:

Kadınlarda yumurtalık (ovaryum) ve erkeklerdeki erbezi (testis) eşey hücrelerini meydana getirme görevlerinin dışında, bazı hormonlarda salgılarlar. Bu organların endokrin bez gibi faaliyette bulunmaları, özellikle hipofiz bezinin salgıladığı uyarıcı hormonlar (gonadotropinler) la düzenlenir. Erbezlerinden salgılanan eşeysel hormonlara genel olarak androjenler denir. En önemli androjen ise Testosterondur.

Androjenler (Testosteron) erkeklerde sakal ve bıyık çıkmasını, kılların büyümesi ve vücutta dağılışı, sesin kalınlaşması, kemiklerin gelişmesi, erkek tipinin ortaya çıkmasında etkilidir.

Testosteron spermlerin meydana getirilmesinde etkilidir.

Kadınlık hormonları östrojen ve progesterondur. Östrojen dişilerde eşeysel olgunlaşmayı düzenler. Dişilere göre ses inceliği, üreme organlarının büyümesi ve vücut yapısının daha narin oluşu (meme bezlerinin gelişmesi) gibi dişiliğe ait ikincil karekterlerin ortaya çıkmasında yardımcıdırlar.

Progesteron, yumurtalıkta korpus luteum’dan üretilir. Menstruasyon düzenlenmesinde, döl yatağının hazırlanmasında etkilidir.


Leave A Reply