İpek Nasıl Elde Edilir, Nasıl İşlenir? Üretilmesi, Özellikleri Hakkında Bilgi

0
Advertisement

İpek nedir? İpek nasıl elde edilir? Ülkemizde ve dünyada ipekçilik. İpeğin elde edilişi hakkında resimli ve detaylı anlatım.

İPEK ve İPEKÇİLİK,

Çok eski çağlardan beri -insanların giyiminde büyük payı olan bir madde ve bunun işlenmesine dayanan bir endüstridir.

İpek, ipek böceğinin kozasından çıkarılır, İncecik, parlak bir teldir. Koza, özel vasıtalarla iplikleri açılarak ipek yumakları, haline getirilir. Sonradan büküm denilen bir işlemle, o incecik iplikçikler daha dayanıklı ipek ipliği haline konur. Bu ipliklerle dokunan kumaşlara da ipekli denir.

ipekböceği

Kaynak: pixabay.com

İpek, tarihte ilk önce Uzak Doğu’da bulunmuştur. Zamanı kesin olarak bilinmemekle beraber, Hotan adındaki Türk şehri, ilk ipekli kumaşların yapıldığı yer olarak kabul edilmektedir. Çok eski Çin yazılı kaynakları, ipeğin ve ipekli kumaşların Çin’de öteden beri bilindiğini gösteriyor. Bir rivayete göre, ilk ipek böceğini bir Çin imparatorunun karısı bulmuştur. İmparatoriçe, kozanın ipliklerini ayırmayı başararak ilk ipekli kumaşı dokumuştur. Sonra, Şantung bölgesinden batıya doğru yayılmış olan ipekçiliği Bizans’a iki din adamı getirmiştir: İmparator lustinianus zamanında İran’a giden iki rahip, kamış bastonlarının içine ipek böceği yumurtası koyarak Bizans’a getirmişlerdir.

Buradan bütün Batı dünyasına yayılan ipekçilik, gittikçe rağbet görerek zengin bir ticaret konusu haline geldi, O tarihlerde Bizans’ta ileri bir dokumacılık vardı. IX. ve X. yüzyıllardan sonra ipekçilik İspanya’ya, bütün Akdeniz kıyılarına yayılmaya başladı. Yunanistan’daki Peloponesos Yarımadası, baştan başa dut ağaçları ile doldu. Bu yüzden adanın adı bile unutuldu, More (Dutluk) denildi.

Anadolu’da ipekçilik XIV.’ yüzyıl sonlarında başlamış, XV. yüzyılda iyice yerleşmiş, XVI. yüzyıldan sonra en yüksek derecesine ulaşmıştır.

Gerek üretim, gerek yapını, gerekse ticaret bakımlarından Anadolu ipekçiliği bütün dünyada ün salmıştı. Hele XVI, yüzyılın ortalarına doğru devletin geniş arazi sahibi olması, üretimin artması, zenginlik, dolayısıyla giyim eşyasında ipekli kumaşa rağbeti artırdı. İlk zamanlarda, dokumacılığa daha çok önem verilmişti; çünkü kumaşın ham maddesi olan ipek ipliği dışarıdan geliyordu Savaşlar dolayısıyla ham ipek gelmeyişi, böcekçiliğin yerleşmesine yol açtı. Daha sonraki devirlerde ise, ham ipek üretimi öylesine gelişti ki, Osmanlı dokumacılıktan vazgeçip dışarıya ham ipek satan bir ülke haline geldi.

Advertisement

1850’den sonra Fransa’da başlayan hastalıklar Osmanlı’daki ipek böceklerine de bulaşmıştı. Ham madde üretimi bakımından da memleket ipekçiliği tehlikeye girince dış borçlara bakan idare (Düyûn-ı Umumiye), kendi alacaklarını kurtarmak maksadıyla yerli ipekçilikle ilgilendi. Böylece ipekçiliğimiz yeniden kalkınma hamlelerine ulaştı.

ipek koza

Kaynak: pixabay.com

Anadolu’da ipekçiliğin gelişmesini sağlayan başlıca sebep halkın dokumalara gösterdiği rağbetti. Kemha, atlas, kutnu, kadife, tafta, simli, sırmalı kumarlar, diba ve benzeri gibi pek çok kumaş çeşidi dokunmuştur ki bunlar bugün, başta Topkapı Sarayı Müzesi olmak üzere, bütün dünya müzeleri koleksiyonlarını zenginleştirmektedir.

Anadolu’da VI. yüzyıldan beri böcek tohumlarından böcek yetiştirilerek kozacılığa başlanılmıştı, Fatih devrinden günümüze kadar gelen mahkeme sicilleri, Bursa’nın daima bir ipekçilik merkezi olduğunu gösteriyor, İlk defa 1587’de Bursa’da ipek böceği yetiştirildi. Daha sonra Alaşehir, Alâiye (Alanya) gibi kasabalarda da bu sanata rağbet arttı. XVI. yüzyılda ise İstanbul, Kocaeli, Eskişehir köylerinde ipekçilik gelişmiş bir durumdaydı.

İpek Nasıl İşlenir? ( Resimli Anlatım)
İpek Nasıl İşlenir?

1- İpekböceği kelebeği 200-300 yumurta yapar.
2- İpekböceği tırtılı kozaları oluşturur.
3- Kozalar toplanır.
4- Kaynar suya atılarak ipek telleri sarılır.
5- İpek çileler halinde bağlanır.
6- Ham ipek fabrikalara gönderilir.
7- Yıkanarak temizlenir.
8- Fabrikalarda çeşitli iplikler yapılır.
9- Bunlar makaraya sarılır.
10- Makaranın iplikleri çıkrıklara sarılır.
11- Çıkrıklardan alınan ipler özel bir düzene göre yeniden makaralara sarılır.
12- Artık sıra ipekli kumaşların dokunmasına gelmiştir.

İpek Nasıl Elde Edilir

İpekçilik denilince birkaç safhalı bir iş akla gelir. Bunların ilki «koza yetiştirme», ikincisi kozalardan iplik çekme, üçüncüsü böcekçilik, dördüncüsü dokumacılıktır. Ondan sonra yapılış devresi bitmiş, iş ipek ticareti safhasına gelmiştir.

İpekçi denilince, dokumaya kadar olan işlerle uğraşanlar anlaşılır. Bunlardan koza yetiştirenlere eskiden, «koza» kelimesinden uydurma bir Arapça kuralı ile kazzaz denirdi. Kozacılar böcek besler, tohum çıkarır. Kozacının ilk işi böcek tohumlarını fışkırtmakla başlar. Sarı olan tohumlar belli bir ısı derecesinde iki günde kızarır. Tohum çatlayıp siyah tırtılcıklar çıkınca bunlar ince dut yaprağı ile beslenir. Böcek, verilen dut yaprağının cinsine göre iri koza yapacağından, iyi cins yaprak verilmesine dikkat edilir. İpek böceği dut yaprağı yedikçe irileşir. Başka cins yaprak yedirilirse yumurta alınır ama, ipek kozası alınamaz.

Kozalar yumuşatma kazanlarında kaynatılarak çözülmeye hazır hale getirilir.

Sonra, eskiden tepme denilen mancınıklarla bir dolap (kasnak) etrafına sarılır. Bugün buharlı mancınık kullanılıyor. Mancınık denilen bu alet, biri yumuşatma kazanı, öbürü de ipek ipliğinin çekilip sarılacağı döner dolap (çark) tan ibarettir. Böylece, dolap veya çarkta toplanan ipek ipliği gene özel aletlerle masuralara aktarılır. Bir yandan tarakların da yardımıyla, ibrişim halindeki bu ipek ipliği bükülür. Büküm devresinden de geçtikten sonradır ki ipek, iplik halini alır, dokumaya elverişli duruma girer.

Advertisement

Bükümcülük de, dokumacılık da son derece nazik bir iştir. Bugün en modern makinelerle yapıldığı halde, tabiî bir ürün olmasına rağmen, gene de zararla sonuçlanabilecek kadar hassas bir iştir.

Yurdumuzda ilk ipek fabrikası, yani makineyle iplik çeken yer, 1838’de açıldı.


Leave A Reply