İrokualar kimlerdir? İrokua Kabilesi nerede yaşar, İrokua Birliği nedir, özellikleri nelerdir? İrokua kabilesi hakkında bilgi.
İROKUA KABİLESİ
irokualar, İrokua Birliği’ne bağlı Yerli kabilelerine verilen addır. Geniş anlamıyla Kayuga, Çeroki, Huron, Mohavk, Oneyda, Onondaga, Seneka ve Tuskaroralar gibi İrokua dillerinden birini konuşan Kuzey Amerika Yerlileri için kullanılır. Genelde Büyük Göllerin aşağı kesimlerinde konuşulan bu diller güneydoğudaki kıyı düzlüklerine ve Apalaş Dağlarına kadar uzanan bir bölgeye yayılmıştı. Doğu Ormanları Yerlilerinin bir kesimi de bu bölgede yaşıyordu.
İrokua dili konuşan kabileler yarı yerleşik bir yaşam sürer, tarımla uğraşır, köylerinin çevresini gerektiğinde kazıkla çevirir ve çok sayıda ailenin bir arada yaşadığı uzunevlerde yaşarlardı. Evleri kaplamak, kap kaçak ve kano yapmak için karaağaç kullanırlardı. Temel toplumsal ve ekonomik birim birkaç yüz kişilik köy topluluklarıydı. Konut ve alışveriş yapmak, köyü kazıklarla çevirmek, balık avlamak, sürek avı, köyü saldırılardan korumak ve savaşa gitmek erkeklerin görevleriydi. Kadın grupları yaşlı bir kadının başkanlığında köylerin dışındaki mısır, fasulye ve kabak tarlalarında çalışırdı. Haşatın ardından aileler uzak ormanlara kadar uzanan sürek avları düzenler ve kış ortasında köylere geri dönerlerdi. İlkbaharda balık akını sırasında dere ve göl kıyılarında toplanılırdı.
Uzunev ailesi İrokua toplumunun yapısını yansıtırdı. Hanehalkı ya da aralarında kan bağı bulunanların birleşmesiyle klanlar, yan kabileler, kabileler, halklar ve halkların anlaşmasıyla da konfederasyonlar kurulurdu. Siyasal yapılanmanın temelini kan bağı ve toprak birliği oluştururdu. Her toplulukta yetişkin erkeklerden oluşan ve köyün şef ya da şeflerine yol gösteren bir danışma konseyi bulunurdu. Konseye katılanlar yöre, cinsiyet, yaş ve tartışılacak konuya göre belirlenirdi. Irokuaların evrenin yaratılışına ilişkin inançları gökten inen, tufanlar yaratabilen ve toprağın içine girebilen efsanevi bir kadına dayanırdı. Doğaüstü güçler, büyü, işkence ve yamyamlıkla öbür kabilelerin tümünden daha fazla ilgilenen İrokualar yıldız efsaneleri ile öbür dünyaya yapılan yolculuk gibi efsanelerden oluşan zengin bir sözlü kültüre sahipti. Her yıl altı tarım şenliği düzenlenir ve bu törenlerde şükran duaları yapılırdı. Ayrıca antlaşma ve savaş gibi olaylardan sonra da dinsel törenler düzenlenirdi. İrokua geleneklerinin bir bölümü günümüzde de sürmektedir. Savaşçı bir halk olan İrokualarda bir kişinin kendine duyduğu saygı askeri başarılarına bağlıydı. İrokualar savaşların neden olduğu nüfus azalmasını engellemek için savaş tutsaklarını köleleştirmiş ya da evlat edinmişler ve 17. yüzyılın sonlarında İrokua nüfusunun çoğunluğu bu unsurlardan oluşmaya başlamıştı.
İROKUA BİRLİĞİ
İrokua Birliği, ABD’de koloni döneminde, New York eyaletinin yukarı kesiminde kurulan Yerli konfederasyonu. Önceleri beş, daha sonra da altı Yerli kabilesinden oluşan konfederasyon, 17. ve 18. yüzyıllarda Fransa ile İngiltere arasında Kuzey Amerika’ya egemen olmak için başlayan mücadelede büyük rol oynadı. Bu nedenle beyazlar tarafından yakından izlenmiş ve tanınmış; bu malzeme Lewis Henry Morgan’ın yapıtları gibi önemli sosyal ve kültürel antropoloji çalışmalarının temelini oluşturmuştur.
İrokua Birliği’ni oluşturan beş kabile kendilerini “uzunev halkı” olarak nitelendiren Mohavk, Oneyda, Onondaga, Kayuga ve Senekalardı. Birlik, 1722’de Tuskarora kabilesinin katılmasından sonra İngilizlerce “Altı Yerli Kabilesi” olarak adlandırılmaya başladı.
Geleneksel Yerli inancına göre birlik, 1570-1600 arasında, bir Onondaga olan Hiawatha’yi yamyamlıktan vazgeçirerek, “barış, otorite, dürüstlük” ilkelerine dayanan bir konfederasyon oluşturmaya ikna eden Huron kabilesinden Dekanawidah’in çabalan sonunda kurulmuştur. Temel olarak düşman saldırılarına karşı dayanışma içinde olmak amacıyla kurulan birlik, klan ve köy reislerinden oluşan bir konsey tarafından yönetilirdi; her kabile bir oy hakkına sahipti ve kararlar oybirliğiyle alınırdı. İrokua Birliği’nin kuzeydoğudaki öbür Amerika Yerli konfederasyonlarından en önemli farkı daha etkin ve daha iyi örgütlenmiş, kabile sisteminden devlete sıçramanın eşiğine gelmiş olmasıydı.
Birliğe bağlı kabileleri denetleyecek tek bir organın bulunmaması nedeniyle İrokualar her zaman birlikte davranamadılarsa da, iç barışın sağladığı güçle savaşlarda olağanüstü zaferler elde ettiler. Amerikan Bağımsızlık Savaşı’ndan önceki 125 yıl boyunca Fransızların, Felemenklilerin ve İngilizlerin bölgeye yerleşmelerini engelleyerek Albany’den Büyük Göllere uzanan yolu denetimleri altında tuttular. Bölgedeki kürk ticaretinin denetimini ele geçirmek amacıyla komşu kabilelerle aralarında başlayan çekişme iki yüzyıl boyunca sürdü. Bununla birlikte İrokualar 1675’e gelindiğinde rakiplerinin çoğunu yenerek bölgeyi denetimleri altına almışlardı. Öte yandan geleneksel düşmanları olan Algonkin ve Huronlarla ittifak halindeki Fransızlara karşı düşmanca davranırken, Avrupa mallarım daha ucuza elde edebildikleri Albany’deki İngilizlerle iyi ilişkiler kurdular. Bu yüzden Albany hiçbir zaman saldırıya uğramadı. 1648-50 arasında düzenledikleri saldırılarla Huron Birliği’ni dağıtan İrokualar, sonraki 15 yılda da Nouvelle France’ı (Yeni Fransa) yakıp yıktılar. 1666’da Marki Tracy’nin komutasında düzenlenen seferle kısa bir süre için durduruldularsa da, güçlerini yitirmediler. Marki Denonville’in düzenlediği saldırıdan (1687) sonra, çarpışmaları Fransız bölgesinin merkezine kaydırarak 1689’da Montreal yakınındaki Lachine’i yerle bir ettiler. Savaşlar Nouvelle France valisi Frontenac’ın 1693-96 arasında düzenlediği bir dizi başarılı seferle sona erdi ve İrokualarla Fransızlar arasında barış yapıldı.
Amerikan Bağımsızlık Savaşı sırasında İrokua Birliği içinde bölünmeler ortaya çıktı. Oneyda ve Tuskaroralar Amerikalıları desteklerken, Mohavkların önderliğindeki öbür kabileler İngilizlerin safında savaştı. Amerikalıların misilleme olarak bölgeye gönderdikleri General John Sullivan komutasındaki 4 bin kişilik ordu İrokuaları bugün Elmira’nın (New York) bulunduğu yerin yakınlarında büyük bir yenilgiye uğrattı. İrokuaların yenilgisini onaylayan 1784’teki II. Fort Stanwix Antlaşması’nın imzalanmasıyla İrokua Birliği fiilen sona erdi. On yıl sonra Canandaigua’da yapılan antlaşmayla İrokualar, ABD yönetiminin kendilerine bıraktığı ya da ayırdığı topraklarda yaşamayı kabul ettiler. Altı kabileden Onondaga, Seneka ve Tuskaroralar New York’taki yerleştirme kamplarına gönderildi; Mohavk ve Kayugalar Kanada’ya çekildi; Oneydalar ise sonraki yıllarda Wisconsin’e yerleşti.
