İslamiyetin doğup yayılması ile birlikte yaşadığı coğrafyalarda oluşturduğu kültür ve medeniyet (uygarlşık) ile ilgili bilgiler.
1. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞININ NİTELİĞİ
• İslam dininin kutsal kitabı olan Kur’an; aynı zamanda islam kültür ve uygarlığının da temelini oluşturur.
• İslamiyetten önce çok ilkel bir hayat sürdüren ve önemli bir kültürel varlık gösteremeyen Araplar, İslamiyetin çıkışından sonra uygar bir toplum haline geldiler.
• İslamiyetin verdiği güç ve heyecanla Arap Yarımadası dışına çıkan Araplar doğuda ve batıda büyük fetihlere giriştiler.
• Bu fetihler sonucunda İran, Hint, Bizans ve Yunan kültürleri ile karşılaştılar ve bunların etkisinde kalarak yeni bir uygarlık yarattılar.
• İslam kültür ve uygarlığının oluşumunda Arapların yanı sıra çeşitli milletlerin katkıları olmuştur.
2. DEVLET VE ÜLKE YÖNETİMİ
• Hz. Muhammed zamanında, İslam devleti yeni oluştuğundan peygamber, din ve dünya işlerinin başkanı idi ve bütün işleri kendisi yönetirdi.
• Peygamber’in ölümünden sonra Peygamber’in vekili sayılan halifeler başkanlık yaptılar.
• Halifelere yardımcı olmak üzere vezirlik makamı kuruldu.
• Devlet işleri divan denilen mecliste görüşülür, baş vezir divana başkanlık ederdi.
• Eyaletlerde emir denilen valiler bulunurdu. Emirler askere komuta eder, camide imamlık yapar ve cuma namazlarında hutbe okurlardı. Abbasi Devleti’nde emir-ül ümeraların askeri ve idari yetkileri giderek arttı. Bu da ileride devletin parçalanmasına ortam hazırladı.
• Adalet işlerine kadılar bakardı.
• Selçukluların ve Osmanlıların kullandığı tımar sisteminin ilk örneği olan ikta sisteminin kökü, Hz. Ömer zamanında oluştu, esas olarak Abbasiler döneminde uygulandı.
3. ASKERLİK, ORDU VE DONANMA
• Bir savaş zamanında bütün erkekler savaşa katılırdı. Çünkü Müslümanlar için Cihat, farz olan ibadetlerdendi.
• Savaşta elde edilen ganimetin beşte biri devlet hazinesine ayrılır, kalanı savaşa katılanlar arasında paylaşılırdı.
• İslamiyette donanmaya ilk kez Emeviler zamanında önem verildi. Müslümanların Suriye, Mısır ve Afrika’da olmak üzere üç büyük donanmaları vardı.
4. DÜŞÜNCE HAYATI VE KÜLTÜR
• İslam düşünce hayatının temeli Kur’an’dır. Kur’an, hem dine ilişkin hem de toplum yaşamını düzenleyen kuralları kapsar.
• Temeli Kur’an olan bilimlere İslami Bilimler denir. Bunlar Tefsir, Hadis, Fıkıh, Kelâm, Tarih ve Cografya’dır.
Tefsir, Kur’an ayetlerini açıklamak demektir.
Hadis, Peygamber’in dine, ibadete, sosyal hayata, hukuka ilişkin sözlerinin toplanması, değerlendirilmesi ve yorumlanmasıdır. En ünlü Muhaddisler imam Buhari ve İmam Müslüm’dür.
Fıkıh, islam hukuku demektir.
Kelâm, islam Teolojisi (ilahiyat) demektir. Farabi, Gazali ve İbn Rüşt ünlü islam felsefecileridir.
• Müslümanlar arasında en ileri bilimlerden biri de tarihti. İbni Haldun, çok ünlü bir tarihçi ve tarih felsefecisidir.
• İslam Coğrafyacıları içinde en ünlüleri Mes’udi ve Mukaddesi’dir. İbni Batuta ise ünlü bir gezgindir.
• Tıp alanındaki çalışmalar İbni Sina ile zirveye ulaşmıştır.
• Araplar, sayıların onlu yerleştirme sistemlerini Hintlilerden öğrendiler. Ondalık sistemin ortaya koyduğu kolaylık ve kesinlik Arap matematikçilerinin “cebir” denilen aritmetik süreçleri ve ilişkileri ortaya koymalarına yol açtı. Bu buluş matematik anlayışını tümüyle yeni yönlerde geliştirdi.
• Ayrıca matematiksel optik alanında Araplar önemli buluşlar geliştirerek belli matematik ölçülere göre cam mercekler yapma başarısını gösterdiler.
• Kütüphaneler ve medreselere büyük önem vermişlerdir.
• X. yüzyılda ilk medreseler kurulmuş, XI. yüzyılda ise Abbâsiler döneminde Selçuklular tarafından Bağdat’ta o devrin en büyük üniversitesi olan Nizamiye Medresesi kuruldu.
• Şam, Kahire, Kayruvan ve Kurtuba’da büyük medreseler vardı.
• Bağdat, Kahire, Kurtuba ve Isbilye (Sevil) kentleri, kütüphaneleriyle ün salmışlardı.
5. GÜZEL SANATLAR
• Bizans, Yunan, Iran, Türk ve Hint mimarilerinin etkisiyle kendine özgü bir islam mimarisi gelişti.
• İslamiyette resim ve heykel yapmak günah olduğundan bu sanatlarla uğraşılmadı. Bu nedenle süsleme sanatı çok ilerledi.
• Oymacılık, kakmacılık, sedef işçiliği, mozaik ve nakışta eşsiz güzellikler yaratıldı.
• Arabesk sanatı (cami ve sarayların iç ve dış mekânların geometrik şekil, çiçek, yaprak ve birbirine girmiş çeşitli yazılarla süsleme) çok ileriydi.
• İslam mimarisi ilk kez, Emeviler döneminde Hristiyan mimarisiyle boy ölçüşecek hale geldi. Kubbetü’s-Sahra, Emevriye ve Kayreran camileri Emevi dönemine ait önemli yapıtlardır.
6. EKONOMİ
Araplar, İslamiyetten önce İran ve Bizans’ın altın paralarını kullanıyorlardı.
Hz. Ömer zamanında ilk Arap parası dirhem (gümüş para) basıldı (640).
Emevi halifesi I. Abdülmelik ise Şam’da altın dinar ve gümüş dirhem olarak sikke bastırdı.
Devlete ait gelirler beytülmal denilen hazinede toplanırdı.
Devletin başlıca gelirleri şunlardı :
– Sadaka (zekât)
– Ganimet
– Haraç: Arazi vergisi
– Cizye: Müslüman olmayanlardan alınan vergi
– Öşür: Onda bir ürün vergisi
• Halıcılık, yün ve ipek kumaş yapımı, silah yapımı, dericilik, bakır işlemeciliği vb. başlıca uğraş alanlarıydı. Mısır dokumaları, Şam ipeklileri ve Musul pamukluları, geniş bir pazar bulmuştu.
• 8. Yüzyıl ortalarında Çin’den Semerkant’a kağıt getirildi. Aynı yüzyılın sonlarında Bağdat’ta da kâğıt yapımı başladı. Daha sonra kâğıt yapımı Ortadoğu’da yaygınlaştı.
• İpek ve Baharat Yolu bölgeye büyük bir ticarî üstünlük sağlamıştı.
• Şam, Basra ve Bağdat önemli ticaret merkezleri ve kervanların uğrak yerleriydi.
• Abbasiler devrinde, Suriye, Şam ve İranda camcılık geliştirildi. Şam’da demir ve bakır işleyen atölyeler kuruldu.
