İslamiyette riyakarlık, gösteriş yapmak, iki yüzlülük nedir? İslamda riya kavramının zararları, İslamın riyaya bakış açısı, hakkındaki ayet ve hadisler.
İslamda Riyakarlık
Kötü huylar arasında en çok yerilmeye, sakınılmaya ve özellikle toplum hayatında kökleşmemesi için emek harcamaya mecbur olduğumuz bir durum da riya denilen ikiyüzlülüktür. Riyakâr adam kendisini başkalarına sahip olmadığı özelliklerde tanıtıp satmaya çalışır. Sahte, yapmacık davranışlarla, olduğundan bambaşka görünür. Münafıklık da eder. Böyleleri inandıkları gibi söylemez ve dedikleri gibi de hareket etmezler. Bunlara eskiden “müraî” derlerdi.
Riya, Allah tarafından da, O’nun sevgili kulu ve Son Resulü tarafından da yerilmiştir. El-Bakara Sûresi’nde şöyle buyrulmuştur: “Ey iman edenler, sadakalarınızı, malını insanlara gösteriş için harcayan, Allah’a ve âhiret gününe inanmayan bir kimse gibi- başa kakmak ve incitmek suretiyle heder etmeyin. Çünkü onun hali üzerinde bir toprak bulunup ta kendine şiddetli bir yağmur isabet eden ve bu suretle kendisini kaskatı bir taş halinde bırakmış olan kaypak bir kayanın hali gibidir. Onlar işledikleri hiç bir şeyde muktedir olmazlar. Allah kâfirler gürûhuna hidayet etmez.” İlâhi emirler ışığında görülüyor ki, başta Allah’a ve âhiret gününe inanmak esası zikrolunduktan sonra yapılan iyilik, harcanan mal, edilen yardımda samimi olmak gereği belirtilmiştir.
Gösterişten, riyadan uzak bulunmak bir görevdir. Sarfedilen para, tüketilen mal, bağışlanan varlık, umulanı sağlayabilmek için çalımdan gösterişten uzak hareket edilmelidir. Yine Kur’ân-ı Azimüşşan’da şu mealdeki âyet de bu konuda mü’minlere ışık tutucudur. “Yurtlarından çalım satarak, insanlara gösteriş yaparak çıkanlar, halkı Allah yolundan, hak dininden men edenler gibi olmayın. Onlar ne yaparlarsa hepsini Allah ilmi ve kudretiyle kuşatıcıdır.”
Hz. Peygamber de iki yüzlülüğü yermiştir. Bir hadislerinde şöyle buyurmuşlardır: “İnsanların en fenası, birine ayrı, diğerine ayrı görünen iki yüzlü insanlardır.”
İyi ve samimi bir Müslüman riyadan sürekli olarak kaçınmakla mükelleftir. Bu huyu vazgeçilmez bir tabiat halinde hayatları boyunca sürdürenler, her iki dünyada da foyaları meydana çıkınca perişan olacaklardır. Nitekim Kıyamet gününde iki yüzlülüklerinin cezalarını göreceklerine dair haberler vardır.
Riya da toplumlarda düzenin bozulmasına, ferdin kendi yararı için gerçekleri değiştirerek ve inanmadığı şeyleri söyleyip yaparak ahlâkın tereddiye uğramasına yol açan çok kötü bir huy olmak itibariyle karşısında sert bir vaziyet alınması gereken ve tedavisi doğru ve faziletli adamların cesaret ve mücadelelerinden ibaret olan bir hastalık niteliğindedir. Müslümanlar, iki yüzlü bu cüce karakterli menfaat kölelerine dikkat etmeli, ve onların samimiyetsiz, yapmacık görünümlerine aldanmamalıdır.
Gösteriş İçin İbadet…
Riyakâr kişinin söz ve davranışlarındaki samimiyetsizlikleri, diğer insanlar tarafından kısa zamanda anlaşılır. Bunlara kimse güvenmez. Riyanın her çeşidi ahlâksızlık olduğu halde, ibadetlerde riyakâr olmak çok daha büyük bir ahlâksızlıktır. Oysa ibadet, Allah için yapılır. Allah’ın rızası dışında bir amaçla; gösteriş olarak ibadet yapmak, Allah rızasını ortadan kaldırır. Gösteriş için ve bir çıkar düşüncesiyle Kuran okumak, namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, hacca gitmek, sadaka vermek ibadetleri boşa çıkarır.
“Ey iman edenler! Allah’a ve ahiret gününe inanmadığı halde insanlara gösteriş olsun diye malını harcayan kimse gibi, sadakalarınızı başa kakmak ve gönül kırmak suretiyle boşa çıkarmayın. Böylesinin durumu, üzerinde biraz toprak bulunan ve maruz kaldığı şiddetli yağmurun kendisini çıplak bıraktığı bir kayanın durumu gibidir. Onlar kazandıklarından bir şey elde edemezler. Allah kafirler topluluğunu hidayete erdirmez” (Bakara, 2/264).
Şu halde, Allah’ın emrini ve rızasını düşünerek değil de, gösteriş için ibadet etmek, âlim ve bilgili desinler diye ilimle uğraşmak, cömert tanınmak için zekât ve sadaka vermek, riyadan ibaret kötü bir davranışın ötesinde bir anlam ifade etmemektedir. Riya çok değişik şekillerde yapılmakla birlikte, bunlarda ortak özellik dindarlık veya dürüstlük görüntüsü altında, insanlar arasında çıkar sağlamak, şan ve şöhrete ulaşmak arzusudur.
Allah’a ve insanlara karşı samimi davranarak riyadan uzak durmak, Allah rızasını insanların övgüsü,- isteği, yergisi, korkusu ve çıkar düşüncesine tercih etmek müslümanın ahlâkî ilkesidir.
