İşlevlerine göre rehberlik alanları nelerdir? İşlevlerine göre rehberlik çeşitleri ve özellikleri konu anlatımı.
İşlevlerine Göre Rehberlik
1. Uyum Sağlayıcı Rehberlik
Öğrencilerin çevrelerine sağlıklı bir şekilde uyum sağlamalarına yardımcı olmak amacıyla gerçekleştirilen çalışmalar uyum sağlayıcı rehberliktir. Öğrencilerin yeni bir durum ya da ortama uyum sağlamalarını kolaylaştırmak için yürütülen çeşitli etkinlikler, rehberliğin uyum sağlayıcı işlevini yerine getirmektedir. Örneğin; okula yeni gelen öğrencilere okul kuralları, sınıf geçme yönetmeliği, kütüphanenin, rehberlik servisinin yerinin nerede olduğu hakkında vb. bilgi verilmesi (oryantasyon hizmeti) öğrencilerin yeni ortama uyumunu kolaylaştırmaktadır.
Bilim ve teknikteki ilerlemeler, köyden kente göç, demokratik yaşam tarzı gibi faktörler sonucu öğrenciler çeşitli uyum sorunları yaşayabilmektedir. Öğrencilerin meydana gelen değişimlere uyum sağlamasına ve uyum sorununun çözümüne yardımcı olmak uyum sağlayıcı rehberliğin kapsamına girer. Örneğin; KPSS 2009, 108. soruda, çocukluğundan beri Almanya’da yaşayan ve anne-babası boşanınca annesiyle Türkiye’ye dönen Deniz isminde bir öğrencinin, yeni okuluna ve arkadaşlarına uyum sağlayamadığından söz edilmektedir. Deniz’e yaşamında meydana gelen bu değişimlere uyum sağlamasına ve sorunlarının çözümüne yardımcı olmak üzere “psikolojik yardım” sunulmalıdır. Sunulacak yardım, rehberliğin uyum sağlayıcı işlevini yerine getirecektir.
2. Yöneltici Rehberlik
Bilim ve teknikteki gelişmeler okul programlarının ve mesleklerin çeşitlenmesine yol açmıştır. Bireyin başarılı ve mutlu olmasında kendi yetenek, ilgi gibi kişisel niteliklerine uygun alan, okul ve meslek seçmesinin rolü büyüktür. Bu nedenle okullarda öğrencilere ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarına göre en uygun alanı, okulu, programı, mesleği seçmeleri için bireyi tanıma tekniklerinden elde edilen bilgilerden yararlanarak rehberlik yardımında bulunulmaktadır. Bu yardımlar rehberliğin yöneltici işlevini yerine getirir. Rehberlik, bireyin niteliklerinin yanında toplumun insan gücü ihtiyaçlarını da dikkate alarak bu fonksiyonunu yerine getirmektedir.
Öğrencilerin kendilerini daha iyi tanımalarına, kapasitelerini ve boş zamanlarını etkin şekilde değerlendirebilmelerine yardımcı olmak üzere ders dışı etkinliklere yönlendirilmeleri de yöneltici rehberliğin kapsamına girer. Örneğin; öğrencilerin kendilerine en uygun eğitsel kulüplere (kollara) yönelmelerinde yardımcı olunması, yöneltici fonksiyonu yerine getirir.
3. Ayarlayıcı Rehberlik
Rehberliğin diğer bir fonksiyonu da, öğrencilerin en iyi şekilde yetişmesini sağlamak için, onların ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarına en uygun eğitim hizmetlerinin müfredat programlarında yer almasında, program yapıcılara ve eğitim plan-layıcılarına yardım etmektir. Eğitimin planlamasında, müfredat programlarının hazırlanmasında ve geliştirilmesinde rehberliğin bu işlevinin önemi artmıştır.
Modern eğitim anlayışında, eğitim programları öğrenciler arasındaki bireysel farklar ve çevre şartları dikkate alınarak hazırlanmaktadır. Herhangi bir eğitim kurumuna devam eden öğrencilerde birçok yönden önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıkları dikkate almadan, bir eğitim programından istenilen sonuca ulaşmak zordur. Bireylerle yakın temas kuran danışman, onların problemlerini, yeteneklerini, ihtiyaç ve isteklerini bildiği gibi, var olan olanakları ve toplumun isteklerini ve bu çerçeve içinde gençlerin karşılaşacakları problemleri de bilmektedir. Bu bilgileri program yapıcılarla paylaşması eğitim programının şekillenmesinde temel dayanak olacaktır.
4. Geliştirici Rehberlik
Gelişimsel rehberlik anlayışının ortaya çıkmasıyla rehberliğin bu işlevi de önem kazanmıştır. Bu anlayışta bir gelişim dönemini. başarıyla .geçirenlerin daha sonraki gelişim döneminin ödevlerini de başarıyla yerine getireceklerine inanılmaktadır.
Öğrencilerin içinde bulundukları gelişim dönemleri dikkate alınarak bedensel, zihinsel, duygusal ve psiko-sosyal yönlerden sağlıklı bir şekilde gelişmelerini destekleyecek rehberlik etkinliklerinin gerçekleştirilmesi, geliştirici işlevi yerine getirir. Örneğin; öğrencilere ergenlik döneminin özelliklerinin anlatıldığı grupla rehberlik çalışması yürütülmesi geliştirici rehberliktir. Geliştirici rehberlik ile öğrencilerin içinde bulundukları gelişim düzeyine uygun ihtiyaçları karşılanmaktadır.
5. Önleyici Rehberlik
Gelecekte ortaya çıkması muhtemel sorunların ortaya çıkmadan önce öngörülerek bu sorunların ortaya çıkmasının önüne geçmek amacıyla rehberlik çalışmaları yürütülmesi önleyici rehberliktir.
Önleyici rehberlik, bireyler problemle karşılaşmadâlt önce verilen bir hizmet türüdür. Amaç, bireylerin bu tip problemleri yaşamalarını engellemektir.
Duygusal gerginliklerin, zararlı alışkanlıkların, disiplin ve uyum problemlerinin vb. ortaya çıkmaması için yapılan çalışmalar rehberliğin önleyici işlevini yerine getirir.
Bu bağlamda, öğrencilere, anne-babalara, öğretmenlere ve yöneticilere öğrencilerin ihtiyaçları, gelişimsel özellikleri, karşılaşabilecekleri kriz durumları, stres yaratan durumlar ve bunlarla başa çıkma yolları vb. hakkında çeşitli bilgiler verilerek muhtemel problemlerin ortaya çıkması engellenebilir.
Rehberliğin önleyici işlevi, özellikle bazı olumsuz durumlar ortaya çıkmadan ve bu durumların birey üzerinde yaratacağı olumsuz sonuçlar görülmeden önlenmesini vurgular. Örneğin okul rehber öğretmeninin okullarda artan şiddet olaylarını dikkate alarak okulundaki öğrencilere ve velilere yönelik konuyla ilgili seminerler düzenlemesi önleyici işlevi yerine getirir.
6. Tamamlayıcı Rehberlik
Rehberlik hizmetleri, eğitim-öğretim hizmetlerinin tamamlayıcısıdır. Rehberliğin öğretim dışındaki çalışmalarla eğitimin amacına ulaşmasına, öğrencinin başarısını artırmaya yardımcı olması tamamlayıcı rehberliktir.
Kaliteli ve verimli eğitim ancak bilgilerin özümsenmesi ile mümkün olabileceğinden rehberlik hizmetleriyle eğitim öğretim faaliyetleri birbirine paralel gerçekleştirilmelidir. Eğitim kurumlarında yapılan öğretim etkinlikleri rehberlik hizmetleriyle birlikte sürdürüldüğünde eğitimde istenen Kaliteye ulaşılabilir.
Tamamlayıcı rehberlik kapsamında, öğretmenlerin rehberlik alanıyla ilgili bilgi ve becerilerle donatılmaları önemlidir. Öğretmenler, rehberlik alanındaki bilgi ve becerileri eğitim ortamında kullanarak öğrencilerin başarılarını artırabilirler.
7. İyileştirici (Çare Bulucu) Rehberlik
Çare bulucu rehberlik ile bireyin yetersizliklerine odaklanılmakta ve onun istenmeyen davranışı düzeltilmeye çalışılmaktadır. Örneğin; özgüveni yetersiz, özsaygısı yetersiz öğrencilere özgüveni ve özsaygıyı yükseltmek üzere yardım sunulması çare bulucu rehberliktir. Yine, saldırganlık, okul fobisi, tırnak yeme gibi istenmeyen uyum ve davranış bozukluklarını düzeltmeye yönelik çalışmalar yürütülmesi rehberliğin iyileştirici işlevini yerine getirir.
8. Krize Müdahale
Kriz; bir kişinin, grubun, örgütün ya da topluluğun normal işlevlerini yerine getirmesini engelleyen ve acil ilgi ve çözüm gerektiren, tolere edilemeyen, sıra dışı, beklenmeyen bir durum ya da ani değişiklik biçiminde tanımlanabilir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere kriz olarak nitelendirilebilecek durumların temel özelliği ani olmaları, rutin yaşamın dengesini bozmaları ve acil olarak müdahaleyi gerektirmeleridir.
Bir öğrencinin, sınıfın, okulun, öğretmenlerin programlarını engelleyen acil ilgi ve çözüm bekleyen, tolere edilemeyen, ani gelişen, sıra dışı olaylardır. Okuldaki bir öğrencinin ya da öğretmenin ölümü, kazalar, cinayetler, intiharlar, şiddet olayları (bina ve eşyaya, birbirlerine zarar verme), doğal ve çevresel faktörler (kar, fırtına, deprem, yangın, sel, vb.) kriz durumları toplu müdahaleyi gerektirmektedir.
Krize Müdahalede Okul Rehber Öğretmeninin Rolü
• Görünür ve ulaşılabilir olma
• Diğer etkinlikleri iptal etme
• Rehberlik ve sekretarya etkinliklerinde yardımcı olabilecek kişileri belirleme
• Bireysel ve grupla danışmanlık yapma
• Etkilenen diğer okullarla bağlantı kurma
• Etkilenen çocukların ana babalarıyla bağlantı kurma
• Krizden en çok etkilenen kişilerin sınıflarını belirleme ve sınıflarını ziyaret etme
• Öğretmenlere destek verme
• Etkilenen öğrencilerle ilgili kayıt tutma ve izleme çalışmaları yapma Bunun yanı sıra daha çok bireysel müdahaleyi gerektiren kriz durumları da vardır. Örneğin; öğrencinin alkol-ilaç bağımlılığı, uyuşturucu kullanımı, intihar girişimi, cinsel-fiziksel ya da psikolojik istismar, anne-baba-kardeş gibi bir yakınını kaybetmesi
