İsmet İnönü Kimdir? Hayatı, Askeri ve Siyasi Hayatı Hakkında Bilgiler

İsmet İnönü Kimdir? İsmet İnönü hayatı, biyografisi, yaşam hikayesi, askeri ve siyasi hayatı, Cumhurbaşkanlık dönemi hakkında bilgi.

Mustafa kemal Atatürk ve İsmet İnönü aynı karede

İsmet İnönü; asker, devlet adamı, Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci cumhurbaşkanıdır (İzmir 1884-Ankara 1973). Askeri Rüştiye’yi Sivas’ta okudu.( 1892-1895).Halıcıoğlu’ndaki Topçu Harbiyesi’ni birincilikle bitirerek kurmay sınıfına ayrıldı (Eylül 1903); Harp Akademisi’nden kurmay yüzbaşı olarak çıktı (Eylül 1906), staj için Edirne’deki 2. Ordu’ya verildi. 8. Sahra Topçu Alayı’nda stajını tamamladı. Selanik’te kurulan İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı. 1909’da 31 Mart Olayı üzerine İstanbul’a yürüyen Hareket Ordusu’nda görevlendirildi. Yemen’deki ayaklanma üzerine (1910) “Yemen Mürettep Kuvvetler Komutanlığı” kurmaylığına atandı. Nisan 1912’de binbaşılığa yükseltildi ve kurmay başkanı oldu.

Balkan Savaşı sırasında Başkomutanlık Karargâhı I. Şube Müdürlüğüyle görevlendirildi. Harbiye Nezareti’nde kurulan soruşturma kurulunda çalıştı. I. Ordu kurmayında görevliyken Birinci Dünya Savaşı çıkınca Kasım 1914’te Başkomutanlık Karargâhı I. Şube Müdürlüğüne atandı. Aralık 1915’te, Doğu Cephesi’ne geçen 2. Ordu’nun kurmay başkanlığını yaptı. Aralık 1916’da 2. Ordu’ya bağlı 4. Kolordu Komutanlığı’na verildi. Mayıs 1917’de Suriye ve Filistin cephesinde 20. Kolordu Komutanı ve 20 Haziranda da 3. Kolordu Komutanı olarak görevlendirildi. Savaş sonuna kadar bu görevde kaldı. Savaştaki başarıları nedeniyle yürürlükteki bütün nişanları kazandı. Aralık 1915’de albaylığa yükseltildi. 1916 Nisanında İstanbul’da Mevhibe Hanım ile evlendi. Ekim 1918’de, Harbiye Nezareti müsteşarlığına atandı. Kasım 1918’de müsteşarlıktan ayrıldı. Mustafa Kemal Paşa ile sürekli temas halinde oldu. İzinli olarak, 8 Ocak 1920’de Ankara’ya ulaşıp Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları ile özel ilişkiler sağladıysa da 3 Şubat 1920’de Harbiye Nazırı olan Fevzi Paşa’nın (Çakmak) çağrısı üzerine İstanbul’a döndü.

Mart 1920’de, İstanbul’ dan gizlice ayrıldı, 9 Nisan 1920’de Ankara’ya geldi. 23 Nisan 1920’de açılan TBMM’de Edirne Milletvekili olarak yer aldı. 3 Mayıs 1920’de Erkânı Harbiye-i Umumiye Vekâleti’ne (Genelkurmay Başkanı) seçildi. 6 Haziran 1920’de, İstanbul’da divanıharp tarafından gıyabında ölüm cezasına çarptırıldı. 25 Ekim 1920’de Erkanı Harbiye-i Umumiye Vekâleti sorumluluğunda kalması koşuluyla Batı Cephesi Kuzey Bölümü Komutanlığı’na atandı. İç ayaklanmaların bastırılmasında yararları görülen, ancak düzenli ordu içinde yer almak istemeyen Çerkez Ethem’in direnişini kırdı.

Birinci İnönü (6-9 Ocak 1921), İkinci İnönü (23 Mart-1 Nisan 1921) Savaşları’nda Yunanlıları yenilgiye uğrattı.

Mirlivalığa (tuğ-tümeneral) yükseltildi. “Paşa” olarak anılmaya başlandı. 3 Mayıs 1921’de Güney ve Batı cepheleri birleştirilerek komutanlığı İsmet Paşa’ya veridi.

Atatürk ve İsmet İnönü

19 Mayıs 1921’de Fevzi Paşa’nın başkanlığında kurulan yeni İcra Vekilleri Heyeti’nde Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği’ni korudu. Sakarya Savaşı (13 Ağustos-21 Eylül 1921) ve Başkomutanlık Meydan Savaşı’nda (26-30 Ağustos 1922) etkili görevler üstlendi. Ferikliğe (korgeneral) yükseltildi (3 Eylül 1922). 26 Ekim 1922’de Hariciye Vekilliği’ne seçildi. Mudanya Mütarekesi’nde (3-11 Ekim 1922) Türk Heyeti’ne başkanlık etti. Lozan Barış Görüşmeleri’ne (Kasım-Şubat, Nisan-Temmuz) Türk tarafının başkanı olarak katıldı ve Türk Devleti’nin egemenliğini tanıyan Lozan Antlaşması‘nı imzaladı. (24 Temmuz 1923).

TBMM 2. dönem seçimlerinde (1923-1927) Malatya’dan milletvekili seçildi. Fethi (Okyar) Bey’in İcra Vekilleri Heyeti’nde de (14 Ağustos-27 Ekim 1923) Hariciye Vekilliği’ni sürdürdü. Lozan Barış Antlaşması, 23 Ağustosta TBMM tarafından onaylandı. İsmet Paşa ve arkadaşlarının Ankara’nın başkent olması konusundaki yasa önerileri, 13 Ekim 1923’te TBMM’de kabul edildi. Cumhuriyet’in ilanının ertesi günü, ilk Cumhuriyet hükümetini kurdu (30 Ekim 1923). 19 Kasım 1923’te, Mustafa Kemal Paşa tarafından Halk Fırkası genel başkan vekilliğine atandı. 22 Kasım 1924’te istifa edince, yerine Fethi Bey başvekilliğe atandı (22 Kasım 1924-2 Mart 1925). 3 Mart 1925’te yeniden başvekilliğe getirildi. Şeyh Sait Ayaklanması‘nı bastırdı (Şubat-Mayıs 1925). Bu arada askerlik sıfatı da sürdüğünden 30 Ağustos 1926’da birinci ferikliğe (orgeneral) yükseltildi. Haziran 1927’de emekliye ayrıldı.

Soyadı Yasası (1934) çıkınca, Atatürk tarafından “İnönü” soyadı verildi.

Aralıksız 13 yıl süren (1924-1937) başvekillik görevinde, Atatürk Devrimleri’ nin ve kalkınma çabalarının en büyük destekçisi oldu. Muhalefet partilerinin pazifize edilmesinde önemli rol oynadı. Ancak, başvekilliğinin son dönemlerinde, devletçilik politikasında Atatürk ile görüş ayrılığına düşünce, Atatürk’ün isteği üzerine, Eylül 1937’de görevinden ayrıldı. Yerine, İktisat Vekili Celal Bayar getirildi. Başvekilliği sırasında, Yunanistan, Bulgaristan, Büyük Britanya, SSCB, Yugoslavya, vb ülkelere resmi geziler yaptı. Atatürk’ün ölümüne kadar Malatya milletvekili olarak görev yaptı.

11 Kasım 1938’de, TBMM toplantısında 348 üyenin oy birliğiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci cumhurbaşkanı seçildi.

26 Aralıkta toplanan CHP olağanüstü Kurultayı’nda gerçekleştirilen tüzük değişikliğiyle, Atatürk “Ebedi Şef“; İnönü “Milli Şef” ve partinin değişmez genel başkanı ilan edildi. 29 Mayıs 1939’da bağımsızlığına kavuşan Hatay Cumhuriyeti, 23 Haziranda Türkiye’ye katılma kararı aldı. İkinci Dünya Savaşı’nda (1939-1945), gerek Müttefiklerin gerekse Almanların tüm baskılarına karşın, Türkiye’yi savaş dışında tutmayı başardı. Bulgaristan, Almanya, SSCB, Büyük Britanya ile saldırmazlık paktları imzalandı. Büyük Britanya Başvekili W. Churchill ve ABD Başkanı F. Roosevelt ile Kahire Konferansı’nda (4-6 Aralık 1943) yaptığı görüşmelerde, Türkiye’nin gerekli askeri ve ekonomik yardımı almadan savaşa girmeyeceğini belirtti.

İçeride, Milli Korunma (18 Ocak 1940) ve Varlık (1 Kasım 1942) vergilerini çıkarttırdı. Köy Enstitüleri’nin kuruluşunu destekledi. Savaş sonrasında, dünya politikasındaki demokratik gelişmeler Türkiye’ye de yansıyınca, çok partili rejime geçiş sürecini kolaylaştırdı. 7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti ile CHP arasında diyalog kurulmasına çalıştı. CHP Olağanüstü Kurultayı’nda (10 Mayıs 1946), “değişmez genel başkan” maddesi değiştirildi. Üniversitelere özerklik hakkı verildi (13 Haziran 1946), Basın affı (14 Haziran 1946) çıkarıldı. Temmuz 1946 Seçimleri’ni, birtakım söylentilere karşın, CHP kazandı. Gerginleşen iktidar-muhalefet ilişkilerini (Ocak 1947) yumuşattı. CHP içindeki genç kadroyu destekledi. Eylül 1948’de Başvekil Recep Peker’in istifasını kabul ederek yerine Hariciye Vekili Hasan Saka’yı atadı.

İsmet İnönü

Artık Muhalefet

14 Mayıs 1950 genel seçimlerinde, CHP muhalefete düşerken, İsmet İnönü de cumhurbaşkanlığını Celal Bayar’a devrederek muhalefet lideri sıfatıyla yasama görevini sürdürdü. Bu dönemde (1950-1960), demokrasinin kökleşmesi için, muhalefet görevini eksiksiz yerine getirmeye çalıştı. Özellikle, 1954’ten sonra giderek sertleşen DP yönetimini, demokratik çizgiden ayrılmaması konusunda uyardı. Uşak (29 Nisan 1959), Topkapı (4 Mayıs 1959), Kayseri (3 Nisan 1960) olaylarında saldırıya uğradı, yurtiçi gezileri engellenmek istendi. DP’nin, CHP ve basını sindirme amacıyla TBMM’de “Tahkikat Encümeni” kurulmasını kararlaştırması (Nisan 1960) üzerine, TBMM kürsüsünden yaptığı konuşmada “Bu yolda devam ederseniz ben de sizi kurtaramam” dedi. 27 Mayıs 1960 Askeri Harekâtı ile DP iktidardan uzaklaştırıldı. Yassıada’da yargılanan ve idama mahkûm edilen (15 Eylül 1961) A. Menderes, F. Rüştü Zorlu, H. Polatkan’ın infazlarının durdurulması için MBK Başkanı C. Gürsel ve MBK üyelerine ayrı ayrı mektup yazdıysa da bir sonuç alamadı.

1961 Anayasası’ nın hazırlanıp yürürlüğe girmesinden sonra Ekim 1961’de yapılan seçimlerde en fazla oyu CHP alınca, hükümeti kurmakla görevlendirildi. Kasım 1961-Şubat 1965 arasında kurulan üç koalisyon hükümetine başkanlık etti. Demokrasinin kesintiye uğramaması için çaba gösterdi. Bu kararlı tutumu sayesinde 23 Şubat ve 21 Mayıs 1963 darbe girişimleri bastırıldı. Devlet Planlama Teşkilâtı kuruldu. Grev, Toplu Sözleşme, Sendikalar yasaları çıkarıldı.

Ortak Pazar üyeliği Ankara Antlaşması (1964) imzalandı.

SSCB ile ilişkiler yeniden geliştirildi. Makarios yönetimine, 1964 Noelinde Kıbrıs’a müdahale kararı aldı (14 Şubat 1964). Ancak, ABD’nin karşı çıkması nedeniyle müdahale gerçekleştirilemedi. Dönemin ABD Başkanı L.B. Johnson’ın kendisine gönderdiği, diplomatik nezaket kurallarım aşan mektubuna verdiği sözlü yanıtta “Yeni bir dünya kurulur. Türkiye de bu yeni dünyadaki yerini alır” sözleri, dünya kamuoyunda büyük yankı yarattı. Ekim 1965 Seçimleri’nde alman büyük yenilgi üzerine partide baş gösteren görüş ayrılıklarını gidermek amacıyla, “Ortanın Solu” politikasını desteklediğini açıkladı.

CHP 18. Kurultayı’nda,Bülent Ecevit’ in genel sekreter seçilmesinden yana tavır koydu. 12 Mart 1971 Muhtırası sonrasında kurulan partiler üstü hükümete üye verilmesi konusunda Bülent Ecevit ile ters düştü. Hükümete bakan verilmesine karşı çıkan Ecevit, genel sekreterlikten istifa etti. 6 Mayıs 1971′ de toplanan olağanüstü Kurultay’da, yaptığı konuşmada “Ya ben ya Ecevit” diyerek kurultayın bu yönde karar almasını istedi. Ancak, genel sekreterlik ve parti meclisi seçimini Bülent Ecevit’in kazanması üzerine parti üyeliği ve milletvekilliğinden istifa (4 Kasım, 14 Kasım 1972) etti.

Anayasa’ya göre, eski cumhurbaşkanı sıfatıyla tabii üye olarak Cumhuriyet Senatosu’na katıldı (16 Kasım). 17 Aralık 1973’te, geçirdiği bir kalp krizi sonucu yaşama gözlerini yumdu. Bakanlar Kurulu kararıyla Anıtkabir’e gömülmesi kararlaştırıldı. 28 Aralıkta düzenlenen devlet töreniyle, Anıtkabir’de Atatürk’ün Mozolesi’nin karşısına düşen Zafer ve Barış Kuleleri arasındaki sütunların ortasına konulan lahidin altında toprağa verildi