İstiare sanatı yani iğretileme sanatı ile ilgili genel bilgiler ve istiare sanatına örneklerin yer aldığı yazımız.
Bir sözün gerçek anlamının dışında, benzerliği olan diğer bir anlamı iğreti olarak verme şeklinde tanımlanan anlatım biçimidir. Son derece cesur bir delikanlıya “aslan”; kurnaz birisine “tilki” diyerek iğretileme yapmış oluruz. Bir başka anlatımla benzetmenin temel öğelerinden biriyle yapılan sözcüğün anlatım biçimidir. f
Kısaca, bir sözcük benzetme yönüyle başka bir sözcüğün yerinde kullanılır. Ortaya tek sözcük çıkar. Bu durumda bir iğretileme yapılmış olur. Sonuç olarak iğretileme (istiare) daraltılmış bir benzetmedir.
“Yağmurun öfkesi gittikçe çoğalıyordu.” cümlesinde bir iğretileme (istiare) vardır. Bu cümlede yağmurun şiddetli yağması, insanlardaki öfkeye benzetilmiştir. Böylece benzeyenle yapılan bir istiare vardır.
İğretileme, açık ve kapalı olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Açık iğretileme (Açık istiare)
Kendisine benzetilenle yapılan benzetmeye Açık istiare denir. Açık istiarede benzeyen yoktur.
“Her gece semanın kandilleri yanar.” cümlesinde geceleri çıkan yıldızlar kandillere benzetilmiş, ancak yıldızlar (benzeyen) söylenmemiştir. Kendisine benzetilen “kandiller” söylenerek açık iğretileme yapılmıştır.
ÖRNEKLER:
“Havada bir dost eli okşuyor derimizi” (rüzgâr – dost eline benzetilmiş ancak rüzgâr söylenmemiştir.)
“Ağaçlar birbirine kol atıyordu.”
(dallar – kol’a benzetilmiş, ancak dal söylenmemiştir.)
b. Kapalı İğretileme (Kapalı istiare)
Benzetmenin temel öğelerinden yalnızca benzeyenle yapılan bir benzetmedir.
Kapalı istiarede kendisine benzetilen yoktur.
“Boynu bükük adalar tanıyor sanki bizi.”
mısrasında “adalar”, “boynu bükük çocuklara” benzetilmiştir. “Boynu bükük olma” benzetme yönüdür. Bu da öksüzlüğü anlatır. Böylece benzeyenle yapılan bir kapalı istiare vardır. Kendisine benzetilen yoktur.
ÖRNEKLER:
“Can kafeste durmaz uçar
Dünya bir han, konan göçer”
beytinde “can” bir “kuşa” benzetilmiştir. Çünkü bunu biz “uçar ve kafes” sözcüklerinden anlıyoruz. Ancak beyitte “kuş” söylenmemiştir. Yani kendisine benzetilen yoktur. Benzeyenle yapılan bir kapalı istiare vardır.
Ayrıca “beden” de “kafes”e benzetilmiştir.
Kendisine benzetilen “kafes’le Açık İstiare yapılmıştır.
UYARILAR:
1. Açık ve kapalı iğretilemenin yanında benzetmenin temel öğelerinden yalnız biriyle birden çok benzerlik gösterilerek yapılan iğretilemelere Temsili İğretileme denir. Tevfik Fikret’in “Çınar”, Faruk Nafiz Çamlıbel’in “At” şiiri temsili iğretilemenin en güzel örneğidir.
2. Her iğritilemede sözcükler kendi anlamları dışında kullanıldığından mecaz vardır.
