İtalya’nın Roma İmparatorluğundan günümüze kadar ki olan tarihi süreci hakkında bilgi. İtalya tarihçesi hakkında bilgi.
Kaynak : pixabay.com
İtalya Tarihi
Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasından sonra İ.S. 410’da Vizigotlar Roma’yı yağma etti. Ortaçağ İtalyası iç savaşlar ve politik çekişmelerle doludur. İ.S. 488-553 arasında Napoli’den Alplere uzanan geniş bir bölgede egemen olan Ostrogotlar Roma kültürünü, yasalarını ve kurumlarını sürdürdü. 568’de Lombardlar İtalya’yı ele geçirdi. Roma’daki Papalık devleti 150 yıllık Lombard egemenliği süresince, halkı Katolik Hıristiyan yapmayı başardı. 773’te Frank Kralı Charlemagne Lombardları yenerek papalık devletinin koruyuculuğunu üstlendi. 814’te kralın ölümüyle İtalya kargaşaya sürüklendi. 962’de Alman Kralı I. Otto İtalya’yı denetimi altına Kutsal Roma-Germen İmparatoru unvanıyla başa geçti (936-973). III. Otto’dan sonra (983-1002) zayıflayan Papalık devletinin denetiminden çıkan çok sayıda prenslikler ve devletler kuruldu. IV. Henry’nin yönetiminden (1056) II. Frederick’in ölümüne (1250) kadar imparatorlukta güç çatışması sürüp gitti. Kuzey İtalya’yı alan Normanların, Calabria ve Apulia bölgesindeki egemenliği Papalık’ça onaylandı (1059).
11. ve 12. yüzyıllar
11. ve 12. yüzyıllardaki kuzey papalık devletlerinin ekonomi ve ticaretçe kalkınması; Cenova, Venedik, Pavia, Milano, Floransa gibi kentlerin gelişmesine ve böylece komün kent devletlerinin kurulmasına yol açtı. 13. yüzyılda oligarşik ve aristokratik yönetimlerin yerini tüm gücü elinde tutan askeri ya da politik despotların egemenliğindeki devletler aldı. 14. yüzyılda da devletler ve dükalıklar arası güç ve çıkar çatışması sürüp gitti. 15. yüzyılda Avrupa’ nın kültür, bilim ve sanat kaynağı olacak İtalya Rönesansı doğdu. 16. yüzyıl edebiyat yaşamının yüceldiği dönem oldu. 17. yüzyılda Venedik Cumhuriyeti, Papalık devletleri ve Toscana Düklüğü, İspanyol egemenliğine karşı koyamadı. 18. yüzyılda Avusturya ve Habsburg-Lorraine ortaklığının denetiminden kurtulan Napoli ve Sicilya İspanyol Bourbon ailesinin yönetiminde bağımsız bir devlet kurdu (1734).
18. yüzyılın İtalyan düşünürlerinin akılcı görüşleri, bir ulus kavramının canlanmasını ve devrim duygularının uyanmasını sağladı. 1796’da Napolyon’un Lombardia’yı denetimine almasını Fransız koruyuculuğu altında Ligurya (1796), Cisalpina (Lombardia ve Emillia, 1797), Roma (1798) ve Napoli (1799) cumhuriyetçi devletlerin kurulması izledi. 1799’da Avusturya-Rus Orduları, Fransızları İtalya’dan çıkardıysa da, 1801’de Napolyon bir kez daha yarımadayı denetimine alıp 1802’de Piemonte’yi Fransa’ya bağladı. 1805’te Cisalpina Cumhuriyeti, İtalyan Krallığı adını aldı.
Kaynak : pixabay.com
1815 Viyana Kongresi
1815 Viyana Kongresi’nde İtalya büyük devletlerce (Fransa, Avusturya) paylaşıldı. 1830’daki Modena, Bologna, Reggio, Romagna, Marche ayaklanmalarını Avusturya kanlı biçimde bastırdı. 1831’de Marsilya’da Genç İtalyan örgütünü kuran sürgündeki Guiseppe Mazzini’nin 1840’taki ayaklanma başarısızlığından sonra 1848’de Palermo Ayaklanması tüm ülkeye hızla yayıldı. Avusturya’ya karşı çeşitli bölgelerde savaşan yurtsever Guiseppe Garibaldi uzun bir direnişten sonra Roma’dan ayrılmak zorunda kaldı. 1852’de Kral II. Emmanuel yeni hükümetin başına Kont Cavour’u getirdi. Cavour, 1856’daki Paris Kongresi’nde Avrupa’nın güçlü devletlerinden İtalya’nın birleştirilmesi sorununa eğilmelerini sağladı. İtalyanlar Magenta’da Avusturya’yı yenip Milano’ya girerken Garibaldi de Lombardia Bölgesi’nde Avusturya Ordusu’nu yenilgiye uğratıyordu (1859).
Savaş sırasında Toscana, Massa, Carcara, Parma, Modena ve Romagna’nın Avusturya yandaşı yönetimleri halk ayaklanmalarıyla yıkıldı. 1860’ta Garibaldi, 1200 gönüllüsüyle (kızıl gömlekliler) tüm İtalya adına Palermo ve Milazzo yakınlarında bir zafer kazanarak Sicilya’yı bağımsızlığına kavuşturdu. Aynı yıl Messina Boğazı’ndan geçerek İtalya’ya döndü, Napoli’ye girdi ve Roma’yı Papalık yönetiminden kurtarmak için kuzeye ilerledi. Napoli’de bulunan Kral II. Emmanuel ile birlikte gerçekleştirdiği halkoylamasıyla Marche ve Umbria bölgelerinin Sardinya Krallığı’na bağlanmasını sağladı. 1861’de İtalya’nın her yöresinden gelen temsilcilerle kurulan İtalyan Parlamentosu, Birleşmiş İtalyan Krallığı’nı ilan etti. Ancak tam birlik için Roma ve Venedik’in de yeni devlete katılması gerekiyordu. 1862’de Calabria’da çarpışırken Prusya ile birlikte Avusturya’ya karşı savaşan İtalyan Ordusu, Custoza’da ve donanması Lissa Adası’nda (Dalmaçya) yenilgiye uğradı (1866). Ancak Prusya’nın yenilgisiyle imzalanan antlaşmaya göre İtalya, Veneto’yu (Veneria) alırken, Garibaldi’nin gönüllülerinin Trentino Bölgesi’nde kazandığı zaferlere karşın yine de Trento ve Trieste kentleri Avusturya’ya bırakıldı. 1867’de Garibaldi’nin Roma’yı kurtarma girişimi, Mentana’daki Fransız garnizonu tarafından durduruldu. 1870’te Fransız birliklerinin çekilmesiyle Roma’ya giren İtalyan Ordusu Roma’yı İtalya’nın başkenti ilan etti. Başbakan Minghetti önderliğindeki sağ hükümet ekonomiyi yeniden düzenleyip devlet yapılımını yenileştirmeye çalıştı. Agostino Depretis başbakanlığında kurulan sol hükümet (1876) devlet çarkını çağdaşlaştırırken uluslararası ilişkilere de girişti.
1887-1891 ve 1893-1896 dönemleri
1887-1891 ve 1893-1896 dönemleri başbakanı Francesco Crispi otoriter, kiliseye karşı ve yayılımcı bir devlet adamıydı. Afrika’daki sömürgecilik yarışına katılarak 1882’de Kızıldeniz kıyısındaki Assab Körfezi’ni ele geçiren İtalya zamanla güç kullanarak bu bölgeden yayılmaya başladı. 1889’da Etiyopya’ya giren İtalyanlar, Aduwa’da yenilgiye uğradılar (1896), 1900’de bir anarşistin kral I Umberto’yu öldürmesiyle yerine geçen oğlu Victor Emmanuel, güç koşullarla karşılaştı.
Giuseppe Zanardelli, sonra da Giovanni Giolitt başbakanlığında halka yönelik reformların uygulamaya konulmasını sağladı (1901-1914). 1911’de Trablusgarp’ta Osmanlılarla savaşıldı. Birinci Dünya Savaşı’nda önceleri yansız kalan İtalya Benito Mussolini ve halkın isteğiyle 1915’te gizlice Müttefiklerle Londra Antlaşmasını imzaladı, antlaşmaya göre, Trentino, Trieste, Dalmaçya’nın büyük bir bölümü, Afrika’da sömürgeler ve Anadolu’da bir bölüm İtalya’ya verilecekti. 1917’de Caporetto’da yenilen İtalyanlar Piave Irmağı’nda (İtalya) cephe kurarak Vittorio-Veneto’da zafer kazandılar (1918). 1919’da Müttefiklerle Avusturya arasında imzalanan St. Germain Barış Antlaşması’na göre Trentino, Alto Adige ve Brenner Geçidi’ne kadar olan kuzey bölgesi, Triyeste ve İstria italya’ya bırakıldı. Mussolini 1919’da Milano’da Faşist Partisi’ni kurdu. Kısa sürede caddelerde, komünist, sosyalist ve faşist çatışmaları başladı. 1922’de Mussolini önderliğinde Roma’da toplanan 50 bin faşiste Kral III. Emanuel yürüyüş izni verince Başbakan Luigi Facta ve kabinesi çekildi. Yeni hükümeti Mussolini kurdu. 1923’te meclisten geçirilen bir yasayla Faşist Parti parlamentoda sürekli çoğunluğu sağladı. Muhalefetin direnmeden çekilişi Mussolini’nin işine yaradı ve tüm partileri dağıtarak Büyük Faşizm Konseyi’ni oluşturdu. Mussolini, Il Duce (Önder) unvanıyla İtalya’nın diktatörü oldu. Sürekli propoganda dalgasıyla faşizm göklere çıkarıldı. 1929 Lateran Antlaşması ile yıllardır süregelen Vatikan-Devlet sürtüşmesi sona erdirildi. Libya’ya yeniden el koydu. 1935’te Stresa Konferansı’nda İtalya, Fransa ve İngiltere, Avusturya’nın bağımsızlığı konusunda anlaşmaya vardılar. 1936’da General Pietro Badoglio yönetiminde Etiyopya’ya giren İtalyan birlikleri zayıf düşman ordusunu kanlı biçimde ezerek başkent Adis Abeba’yı ele geçirdi. Dört gün sonra Mussolini Roma İmparatorluğu’nu yeniden kurduğunu ve İtalya kralının Etiyopya imparatoru da olduğunu tüm dünyaya duyurdu. 1937’de Almanya ve Japonya’nın “Anti-Comintern Paktı”na katılarak “Ulusal Topluluğu”dan ayrıldı. 1939’da Arnavutluk’u topraklarına kattı. Aynı yıl Berlin’de “Çelik Paktı” Antlaşması’nı imzalayan Mussolini, Almanya’nın Danimarka, Norveç, Belçika ve Fransa’da kazandığı zaferlerden sonra savaş sonrası ganimetten pay almak düşüncesiyle Mussolini Hitler’in yanında savaşa katıldı (1940).
Kaynak: commons.wikimedia.org
Aynı yıl İtalyan birlikleri Menton’a (Fransa) girdi.
Aynı yıl İtalyan birlikleri Menton’a (Fransa) girdi. Yunanistan saldırısında başarılı olamadığı gibi Arnavutluk’u da yitirdi. 1941’de Hitler, Yugoslavya ve Yunanistan’ı alarak Slovenya ile Hırvatistan’ı İtalya’ya bıraktı. Aynı yıl Sovyetlerle savaşa giden Almanlara destek olmak üzere gönderdiği birlikler büyük bir bozguna uğradı. Kısa süre sonra Etiyopya’yı İngilizlere teslim eden İtalya, Libya’da General Rommel’in kuvvetlerince yenilgiden kurtarıldı. Ancak Tunus’ta Almanlarla birlikte İngiliz ve Amerikan güçlerine teslim olmak zorunda kaldı (1943).
Aynı yıl İngiliz-Amerikan ordusu Sicilya’yı ele geçirdi başlıca İtalyan kentleri bombalandı. 1943’teki meclis oturumunda Mussolini’nin tutuklanıp bir adada göz altına alınmasıyla Faşist Partisi ve yandaşları çöktü. Yeni Başbakan Mareşal Badoglio Almanların İtalya’ya girebilceği korkusuyla savaşı sürdürdü. Öte yandan gizlice Müttefiklerle Sicilya’da ateşkes imzalandı (1943). Ancak Müttefikler İtalyan hükümetine haber vermeden ateşkes antlaşmasını açıklayınca Alman birlikleri kuzeyden hızla ülkeye girmeye başladı. Kral ailesi ve hükümet üyeleri Müttefiklere sığındılar. Böylece İtalya ikiye bölündü: Güneyde Müttefiklerin denetimindeki krallık ve kuzeyde Hitler’in denetimindeki faşist yönetim. Bu sırada Almanlar tarafından kurtarılan Mussolini yine faşist yönetimin başına getirildi. Partizan adlı direnişçiler ve yeraltı örgütü kuran gençler faşistlere ağır kayıplar verdirmeye başlayınca İtalya kan ve şiddete boğuldu. Alman direnişini kıran Müttefikler, Roma ve Floransa’yı kurtardılar (1944). Roma’da İvanoe Bonomi’nin başkanlığında bir ortak yönetim hükümeti kuruldu. Kral tahtını oğlu II. Umberto’ya bıraktı. 1945’te partizanların da yardımıyla Almanları çökerten Müttefikler İtalya’yı kurtardı. Faşist yönetim üyeleri yakalanarak öldürüldü ve Mussolini linç edilip ayaklarından asıldı. Hıristiyan Demokrat önder Alcide de Gasperi ilk cumhuriyetçi hükümeti kurdu (1954).
Savaş sonrası antlaşmaya göre İtalya tüm sömürgelerini yitirdi, ordusu dağıtıldı ve silahtan arındırıldı. İstria Yarımadası ve Venezia Giulia Bölgesi Yugoslavya’ya bırakıldı. Triyeste ve çevresi bağımsız kılındı. 1946’da kamuoyu cumhuriyet biçimini onaylayınca meclis yine bir anayasayla İtalya Cumhuriyeti’ni yürürlüğe koydu (1948). İtalya NATO’ya alındı. 1954’te Triyeste’nin serbest bölge olması konusunda Yugoslavya ile anlaşmaya varıldı. 1957’de Ortak Pazar’ın kurulması görüşmelerine resmen katıldı.
