Izgara plan nedir? Izgara kent planının özellikleri, tarihçesi nedir? İlk ızgara plan kentler nasıl ve ne zaman ortaya çıkmıştır?
Izgara Plan : Izgara Kent Planı Uygulaması ve Uydu Görünümü
Izgara Plan
Izgara plan, hippodamos planı olarak da bilinir, birbirlerini dik açıyla kesen yollarla bunların arasında kalan dikdörtgen ya da kare biçimli yapı adalarından oluşan kent planıdır. Yapı adaları hep aynı büyüklükte, yollar aynı genişlikte olur. Izgara planın bilinen en eski örneklerinden birine İÖ 8. yüzyıldan kalma Eski İzmir (Bayraklı) kentinde rastlanmıştır. Daha sonra Eski Yunan ve Roma dünyasında yayılan bu plan şemasını Hippodamos geliştirerek İÖ 5. yüzyılda Anadolu’da Miletos, Yunanistan’da Peiraieus (Pire) kentlerinde uyguladı.
İÖ 4. yüzyılda ızgara planlı kentlerde cadde genişlikleri standarttı ve anayollarla sokaklar arasında henüz işlevsel bir boyut farkı yoktu. Bu farklılaşma Helenistik dönemde ortaya çıktı ve Knidos, Antiokheia (Antakya) ve Aleksandria (İskenderiye) gibi kentlerde uygulandı. Gene aynı dönemde, özellikle Suriye ve Anadolu’da kentin belkemiği denebilecek bir sütunlu cadde tipi gelişti.
Geniş bir ulaştırma ekseninin iki yanının dükkân sıralarıyla sınırlanması ve bunların önüne kolonadların yerleştirilmesiyle oluşan sütunlu cadde, Antik Çağ’ın sonuna değin kentlerin vazgeçilmez bir öğesi olmayı sürdürdü. Eski Yunan uygarlığında ızgara planın ortaya çıkmasının temel nedenlerinden biri, çok sık yeni kentlerin, özellikle de koloni kentlerinin kurulmasıydı. Bu yeni kentlerde toprağın adilce paylaşılması büyük önem taşıyordu, ızgara plan da böyle bir paylaşıma olanak veriyordu.
Roma uygarlığında da ızgara plan geniş biçimde kullanıldı. Bu uygulamanın görüldüğü ilk Roma yerleşmeleri castrum’lardı. Köln, Verona, Bologna, gibi kentlerin merkezlerindeki sokak dokusunda ızgara planın izleri bugün hâlâ algılanabilir. Ortaçağda ızgara plan çok ender kullanıldı. 13. yüzyılda doğuda yürütülen Germen kolonileşmesi sırasında Slav topraklarındaki bazı kentler (örn. Breslau) ızgara plana göre kurulmuştu. Aynı dönemde İngiltere’deki bazı yeni kentlerde de ızgara plan uygulandı.
Rönesans’ta ve barok dönemde kent tasarım kavramı yeniden geliştiği sırada gözde bir yöntem olmayan ızgara plan, 19. yüzyılda, özellikle ABD’deki hızlı kentleşme sırasında olağanüstü bir yaygınlık kazandı. Neredeyse bütün yeni kurulan ABD kentleri bu plana göre gerçekleştirildi. 20. yüzyılda ise ızgara plan, kentsel çevreyi tekdüze ve kişiliksiz bir hale getirmesi nedeniyle büyük eleştirilere uğradı ve yaygınlığını yitirdi.
