John Locke Kimdir? Ünlü İngiliz filozof ve hekim John Locke hayatı, biyografisi, görüşleri, felsefesi, eserleri ile ilgili bilgi.
John Locke; İngiliz filozofudur (Bristol 1632-Cates 1704). Düşüncelerinin gelişmesinde hukukçu babasının büyük etkileri oldu. 1652’de Oxford Üniversitesinde girdi, doğa bilimleri ve tıp okurken Descartes’in eserlerini de inceledi. Descartes’in düşüncelerine hayran kalmakla birlikte Descartes’in karşıtı olan iki düşünürün, Gassendi ve Hobbes’un eserlerini de inceledi. Doğabilimcisi Robert Boyle’un, deneyci tavrının ve düşüncelerinin etkisinde kaldı. Brandenburg elçilik kâtipliğinden İngiltere’ye döndükten sonra Lord Ashley ile tanıştı ve onun yanında politikaya atıldı. Lord İngiltere’den uzaklaşmak zorunda kalınca, Locke da ardından Hollanda’ya gitti ve ancak 1689’da dönebildi. Sonraki yaşamı, arkadaşlarının korumasında sürdü.
İnsan yaşamını nasıl biçimlendirmek gerekir? Locke’un temel sorunu budur. Araştırma sonundaki yargıları değişik olsa bile, genel tutumu değişik değildir. Yaşamının temelleneceği kuramsal yapıyı İnsan Anlığı Üstüne Bir Deneme adlı eserinde araştırdı. İnsan yaşamının dayanacağı bilginin kaynağı nedir, bu bilginin sınırları nereye kadar uzanır. Locke bu temel sorundan hareket ederek insan anlığını araştırmayı ele aldı. Locke, İngiliz amprisit anlayışının bir temsilcisi olarak yurttaşı Hobbes’dan gelen etkiyi sürdürdü, özellikle de tutuma ve bu tutumun 17. yüzyıla yön verecek düzeyde etki yapmış temsilcisi Descartes’a karşı çıktı. Hobbes gibi Locke’un da karşı çıktığı ilk ve en önemli kavram, Descartes’in doğuştan ideler (ideae innatae) oldu. İster Tanrı idesi olsun, ister özdeşlik ve çelişmezlik ilkeleri olsun isterse de öteki ideler olsun, bunların hepsi yaşamadan elde edilirler ve genel geçer oldukları da savunulamaz.
Deney, böylece Locke öğretisinde deney bilginin en önemli öğesidir. Locke’a göre idelerin tek kaynağı vardır: Locke deneyi ikiye ayırır: Dış deney ile dış deneyden gelen etkilerin ruhta işlenirlerken oluşan durumları, etkileri duyduğumuz iç deney. İç deneyde ruh, dıştan gelen etkilerle oluşan tasavvurlardan (ideler) doğar ama daha başka olan tasavvurlara yönelir. Dış dünyada olmayan, ama ruhta o idelere bağlı olarak ortaya çıkanı bilmek, inanmak, akla vurmak, istemek, kuşkulanmak ruhta duyulunca iç deney de başlamış olur. Böylece Locke’a göre idelerin kaynağı ilkin dış deneydir, sonra da ona bağlı olarak ortaya çıkan iç deney. Bütün bilgimiz metafizik evren anlayışlarında ortaya koyulan temel dayanaklar olan töz, Tanrı, sonsuzluk, hareket, güç, uzam, zaman gibi kavramlar hem yalın idelerin, ruhun bağlayıcı aktı sonunda ortaya koyduğu birleşik idelerdir. Ruhun soyutlayıcı aktından, gerçekliği olmayan ama tasavurlardan ayırarak elde ettiğimiz “güzel”, “beyaz”, “erdem” gibi tümel kavramlar oluşur ki, bunlar yalnızca birer addırlar. Böylece Locke, tümel kavramlar anlayışında nominalizme ulaşmış olur.
Locke’a göre tasavvurlar yankısını dilde bulurlar, ilreal olanı, kendi başına var olanı yansıtan nominal bir alandır, bir işaretler sistemidir. Gerçek olanı sınırlı biçimde anlatan yapay bir alandır, bir işaretler sistemidir. Gerçek olanı sınırlı biçimde anlatan yapay bir alandır. Locke deneye dayanan bir yoldan Descartes’in kesin, güvenilir, sağın bilginin ancak kendimizi bilmede bulunabilineceği sonucuna varır. Çünkü güvenilir bilgi, objesini tam olarak veren bilgidir. Böyle bilgileri de yalnızca iç deneye değgin yalın idelerden edinilebilir, insan doğru olarak ancak kendisini bilebilir. Bu anlayışı ile Locke 17. yüzyılın akılcı felsefesinin sözgelimi Spinoza’nın devamı gibidir. Buna karşın bir Aydınlanma Çağı olan 18. yüzyıl için esas olan sağlanmıştır: İnsan kendini bilerek tanıyarak yaşayacak olan insanın önünde bu tanımayı dayatacağı bir bilgisel temel bulunmaktadır.
Nominalizm ve amprizmi sistemi içinde bütünleştirmeyi çalışan Locke’un başlıca eserleri: Epistola de tolerantia (Hoşgörü Üstüne Mektuplar) 1689, Two treatises of Government (Hükümet Üstüne iki inceleme) 1690, An Essay Concerning Human Understan-ding (İnsan Anlağı Üstüne Deneme) 1690, Some Thoughts Cocerning Edu-cations (Eğitimle İlgili Bazı Düşünceler) 1693,The Reasonablenes of Chris-tianity (Hıristiyanlığın Akla Uygun Oluşu), 1695.
