Kadı Burhaneddin Ahmed Kimdir? Kadı Burhaneddin hayatı, biyografisi, kurduğu devlet ve dönemi hakkında bilgi.
Kadı Burhaneddin Ahmed; devlet adamı, aynı adı taşıyan beyliğin kurucusudur (Kayseri 1345? – Sivas 1398). Mısır’da öğrenim gördü. Şam’daki ünlü hocalardan dersler alarak icazete ulaştı, hac dönüşü sırasında yitirdiği babasının vasiyetine uyarak bir yıl da Halep’te çalıştıktan sonra 20 yaşında Kayseri’ye döndü. O bölgeye egemen olan Eretna beyi Gıyasettin Muhammet tarafından babasının yerine Kayseri kadılığına getirildi. Gıyasettin Muhammet’e karşı düzenlenen suikastta görev aldı. Kayınbiraderi Alaattin Ali Bey’e vezir oldu, Ali Bey’in ölümüyle (1380), 7 yaşındaki oğlu Mehmet Çelebi’ye atabek olan Kılıç Arslan ile çatışıp onu ortadan kaldırarak (1381), merkezi olan Sivas’ta 18 yıl süreyle egemenlik kurdu. Memlûklara yenildi (1387), Akkoyunlularla anlaştı, Kayseri valisi olup başkaldıran Şeyh Müevyyet, Akkoyunlu beylerinden Karayölük Osman’a yenik düştü. Tutsak edilen Kadı Burhanettin, eski arkadaşından bağışlanma beklerken öldürtüldü (1398). Türkçe bir divanı vardır.
Saltanatı
Miras aldığı Eretni sultanlığı, büyük bir Türkmen ve Moğol nüfusa sahipti, ancak aynı zamanda Rum Selçukluları ve İlhanlı Anadolu’nun eski, yerleşik şehir merkezlerinin çoğunu da içeriyordu. Saltanat, Anadolu’nun başka yerlerinde o zamanlar hüküm süren Türkmen beyliklerinden daha çok bu eski devletlere benziyordu.
Kadı’nın on sekiz yıllık saltanatı barışçıl değildi, iç isyanların yanı sıra Karamanoğulları ve yükselen Osmanlı İmparatorluğu da dahil olmak üzere güçlü komşularla çatışmalarla tüketiliyordu. Türkmen Karamanoğulları ve Erzincan Beyliği’ne meydan okudu ve Kastamonu’nun Jandarid beyi Kötürüm Bayezid ile iki kez savaştı.
1387’de Mısır Memlükleri tarafından yenilgiye uğratıldı. Ancak kısa süre sonra Ak Koyunlu’ya karşı onlarla ittifak yaptı, ancak daha sonra Amasya ve Erzincan beylerinin isyanlarına karşı Ak Koyunlu ile ittifak yaptı. Osmanlı Padişahı I. Bayezid , vasalı Bizans İmparatoru II. Manuel Paleologos ile birlikte 1391’de Burhaneddin’e karşı sefere çıktı , ancak Kırkdilim Savaşı’nda yenildi.
Kayseri’nin asi valisi Şeyh Mu’ayyad’ın idamını emrettiğinde Ak Koyunlu hükümdarı Kara Osman ona karşı çıktı. Kadı, Kara Osman tarafından yenildi, yakalandı ve idam edildi. Bazı kaynaklarda tarihi Temmuz/Ağustos 1398 olarak verilirken, diğer kaynaklar yeri ve kesin tarihi konusunda farklı olmakla birlikte Sivas’taki türbesinin tarihi yoktur. Oğlu Muhammed (ö. 1391) ve kızı Habiba Selçuk-Hatun (ö. 1446/7) de orada gömülüdür. Yerine 1398-1399 yılları arasında kısa bir süre hüküm süren oğlu Zeynel Abidin geçti.
Kadıburhaneddin Türbesi (Sivas)
Şiirleri
Türkçe ve Farsça yazan seçkin bir şairdi. Azerbaycan şiirinin gelişmesinde önemli rol oynadı. Divanı 1.500 gazel , 119 tuyugh ve birkaç sancaktan oluşur. J. Rypka’ya göre, “küfürlü bir aşk şairiydi; eserlerinde mistik notalar daha az duyulur“. Yeteneğine rağmen, nispeten bilinmiyordu ve eserinin sonraki Azerbaycan veya Osmanlı şiiri üzerinde çok az etkisi oldu.
Ayrıca , Mayıs 1397’de Tardjih et-tevḍīḥ ve günümüze kadar kullanımda kalan Iksīr al-saʿādāt fī asrār al-‘ibādāt adlı Arapça iki fıkhî eser besteledi.
Kaynak – 2
Ünlü bir Türk hükümdarı, şair ve bilginidir. Oğuzların Salur boyundan Kayseri Kadısı Şemsettin Mehmet’in oğludur. Kayseri’de doğmuştur. Türkçe’den başka Arapça, Farsçayı da öğrenmiş Anadolu, Şam ve Kahire’de dini ilimler konusunda yüksek öğrenim görmüştür.
Burhanettin 21 yaşında Kayseri’de kadı ve müderris oldu. Büyük ve yararlı faaliyetlerde bulunduğu için tanındı ve sevildi. Bu sıralarda Orta Anadolu ve Kayseri Ertana Devleti’nin elindeydi. Bu devletin iç kargaşalığından faydalanan Kadı Burhanettin 1378 senesinde vezir (şimdiki başbakana denk) oldu. İktidarı ele geçirmek için çabaladı. Önce saltanat naibi sıfatı ile idareyi eline aldı. 1312 tarihinde de kendini hükümdar olarak ilan etti. İç ayaklanlamaklarla Karaman, Osmanlı, Memluk ve Timur gibi çok güçlü büyük devletlerle uğraştı. Yıldırım Bayezıt’ın Anadoluyu baş döndürücü bir hızla alması sonucunda Yıldırım Bayezıt ile Kadı Ahmet Burhanettin karşı karşıya geldi. Kadı Burhanettin etrafını saran bütün düşmanlarına karşı büyük bir azimle çarpışmaya devam etti. 1398’de Akkoyunlu beyi Karayülük Osman Bey tarafından gafil avlanıp pusuya düşürülerek öldürüldü. Böylece düşmanlarının en zayıfının elinde ölmüş oldu.
Kadı Burhanettin, aynı zamanda büyük bir bilgin ve şair olarak da tanınmıştır. Türkçe, Arapça, Farsça şiirleri büyük bir divan halindedir. XIV. yüzyıl Anadolu Türk şairlerinin önemlilerinden sayılır. Şiirlerinin bir kısmı İngilizce ve Rusçaya çevrilmiştir.
