Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Siyasi Olayları, İsyanlar ve Fetihler

Kanuni Sultan Süleyman döneminde gerçekleşen önemli olaylar, siyasi durum, savaşlar, seferler, antlaşmalar, fethedilen yerler hakkında bilgi.

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ (1520 – 1566)

Kanuni Sultan Süleyman, erkek kardeşi olmadığı için taht kavgası yapmadan rahatça tahta geçti. Bu dönemde Osmanlı Devleti, ekonomik ve askeri açıdan tartışılmaz bir üstünlüğe sahip oldu.

İç İsyanlar Anadolu İsyanları

1526’da Yozgat’ta, Baba Zünnün; vergilerin ağır oluşunu ileri sürüp şiilik propagandası yaparak ayaklandı. Kalender Çelebi ise elindeki tımarların haksız yere geri alındığını ileri sürerek 1527’de Karaman ve Maraş bölgesinde ayaklandı. Her iki isyan da kısa sürede bastırıldı.
Mısır İsyanları

Eski Memlûk komutanlarından olan Mısır valisi Canberdi Gazali, Memlûk Devleti’ni yeniden kurmak amacıyla 1521’de Mısır’da ayaklandı. İsyan büyümeden bastırıldı. 1524’te ise, vezir olmayı beklerken Mısır Valiliğine atanmasını kendisine hakaret sayan Ahmet Paşa Mısır’da ayaklandı. Fakat bu isyan da çok kısa sürede bastırıldı.

Macaristan’ın Fethi

Kuruluş döneminden itibaren Osmanlı Devleti’ne karşı Avrupa’da gerçekleştirilen tüm ittifaklarda Macar Krallığı yer almıştı. Ayrıca, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Balkanların da ötesinde, Avrupa fetihlerine önem verilmesi amaçlanmaktaydı. Bu nedenlerle Macaristan’ın alınması hem Osmanlı Devleti’ne karşı Avrupa’da oluşacak bir birlikteliği önlemek, hem de Avrupa fetihleri için merkezi bir üs oluşturmak için gerekliydi.

Macaristan’ın yıllık vergisini ödememesi ve gönderilen Osmanlı elçilerini öldürtmesl üzerine 1521’de sefere çıkıldı ve Belgrat alındı.

Avrupa’da siyasi birlik kurmak isteyen Alman imparatoru Şarlken, Fransa ile yaptığı savaşlarda Fransa Kralı I. Fransuva’yı esir almıştı. Fransa’nın Kanuni’den yardım istemesi üzerine Orta Avrupa’da Osmanlı hakimiyetini sağlamak ve Şarlken’e gözdağı verdirmek için Macaristan üzerine tekrar sefere çıkıldı. Osmanlı ordusu, 1526’da Macar ordusunu Mohaç Savaşı’nda yendi. Bu savaştan sonra Macaristan fethedildi, Fransa Kralı’nın serbest bırakılması sağlandı. Kanuni, Macaristan’a Jan Zapola’yı kral olarak atadı.

Macaristan’ın fethiyle Orta Avrupa’da Osmanlı hakimiyeti kuruldu ve Avusturya ile sınır komşusu olundu. Bu durum Avusturya ile savaşların başlamasına neden oldu.

Osmanlı Avusturya Savaşları

Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki savaşların temelinde Macaristan’a hakim olma düşüncesi etkili olmuştur.

I. Viyana Kuşatması (1529)

Osmanlı ordusunun Macaristan’dan ayrılmasından bir süre sonra Avusturya arşidükası Ferdinand, Macaristan’a saldırarak Budin’i işgal etti. Bunun üzerine 1529’da sefere çıkan Kanuni, Ferdinand’ın geri çekilmesi üzerine Viyana’yı kuşattı. Fakat kuşatma hazırlıkları yapılmadan yola çıkılmış olduğu için bir süre sonra kuşatma kaldırılarak geri dönüldü.

Almanya Seferi (1532)

Avusturya Arşidükü Ferdinand Budin’i tekrar kuşatınca Kanuni Sultan Süleyman tekrar sefere çıktı. Osmanlı ordularının Almanya içlerine kadar ilerlediği bu seferde Osmanlı ordularının karşısına kimse çıkmayınca geri dönüldü.

Avusturya İle İstanbul Antlaşması’nın İmzalanması (1533)

Osmanlı Devleti ile iyi geçinmekten başka çaresi olmadığını anlayan Avusturya Arşidükü Ferdinand’ın gönderdiği elçilerle imzalanan antlaşmaya göre;

• ✓ Avusturya, Macaristan’ın Osmanlı toprağı olduğunu kabul etti.
• ✓ Avusturya elinde tuttuğu Macaristan toprakları için Osmanlı Devleti’ne vergi vermeyi kabul etti.
• ✓ Avusturya, arşidükünün protokol bakımından Osmanlı sadrazamına denk olduğu kabul edildi.

Zigetvar Seferi (1566)

Kanuni son olarak 1566’da tekrar Avusturya seferine çıktı. Zigetvar Kalesi alındı. Fakat Kanuni, kuşatma sırasında vefat etti.

Osmanlı Fransız ilişkileri

Kanuni Sultan Süleyman’ın Fransa kralı I. Fransuva’yı Şarken’in elinden kurtarmasıyla başlayan Osmanlı Fransız dostluğu giderek gelişmiştir. 1535’te Fransa’ya ticari ayrıcalıklar verilen kapitülasyon antlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmayla;

• ✓ Alman imparatoru Şalken’e karşı Fransa’yı destekleyerek Avrupa’da siyasi birliğin kurulmasını engellemek
• ✓ Coğrafi keşifler nedeniyle gelirleri azalmış olan Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak amaçlanmıştır.
• Antlaşmanın bazı maddeleri şunlardır:
• ✓ Fransız gemileri Osmanlı sularında serbestçe ticaret yapabilecek
• ✓ Fransız tüccarları diğer tüccarlardan daha az vergi ödeyecek
• ✓ Fransız tüccarlar arasındaki davalara Fransız yargıçlar bakacak
• ✓ Fransız tüccarlarla Türk tüccarlar arasındaki davalara Türk mahkemeleri bakacak fakat mahkemelerde Fransız tercüman bulundurulacak
• ✓ Osmanlı ülkesinde ölen Fransız tüccarların malları Fransa’daki mirasçılarına verilecek
• ✓ Türk tüccarlar aynı haklardan Fransa’da da yararlanacak
• ✓ Antlaşma her iki hükümdar hayatta olduğu süre içerisinde geçerli olacak

Bu antlaşmanın sonucunda;

• ***Osmanlı Devleti Akdeniz Ticaretinden elde ettiği gelirleri bir süre için arttırmıştır.
• ***Bu antlaşma diğer Avrupalı Devletlerin de Osmanlı Devleti’nden ticari ayrıcalık elde etmek istemelerine neden olmuştur.
• ***”Antlaşma her iki hükümdar hayatta olduğu süre içerisinde geçerli olacak” maddesi ile antlaşmanın tek taraflı olarak iptal edilme imkanı sağlanmıştı. Böylece antlaşma Osmanlı Devleti’nin aleyhine sonuçlar doğurursa iptal edilebilecekti.
• ***1740 yılında I. Mahmut “Antlaşma her iki hükümdar hayatta olduğu süre içerisinde geçerli olacak” maddesini kaldırarak Fransa’ya tanınan ayrıcalıkları sürekli hale getirdi. Bu durum antlaşmanın tek taraflı olarak iptal edilme imkanını ortadan kaldırdı.
• ***XVIII. yüzyıldan itibaren kapitülasyonlar Osmanlı Devleti’nin aleyhine olmaya başladı. Osmanlı Devleti bu dönemden itibaren kapitülasyonları kaldırmak istedi fakat diğer devletler bunu kabul etmedi. Osmanlı ekonomisinin bağımsızlığını zayıflatan kapitülasyonlar Lozan Antlaşması’yla ortadan kaldırıldı.

Osmanlı İran İlişkileri

Safeviler’in Osmanlı Devleti’ne karşı Avusturya ile ittifak yapması ve Anadolu’daki bazı beyleri Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması üzerine Kanuni Sultan Süleyman; 1534, 1548 ve 1553 yıllarında İran’a seferler düzenledi. Bunların sonucunda İran’ın isteği üzerine 1555’te Amasya Antlaşması imzalandı. İki devlet arasında imzalanan bu ilk antlaşmayla Osmanlı sınırları Basra Körfezi’ne kadar genişledi.

Denizlerdeki Faaliyetler

Rodos’un Fethi (1522)

Fatih döneminde alınamayan Rodos, Saint Jean Şövalyelerinin başka bir adaya yerleşmelerine izin verilmesi kaydıyla teslim alındı.

Cezayir’in Osmanlı Devleti’ne Bağlanması (1533)

Akdeniz’de ispanya ve Portekiz’e karşı mücadele eden Barbaros Hayrettin Paşa Osmanlı himayesine girerek Kaptan-ı Derya ilan edildi. Böylece Barbaros‘un yönetimi altındaki Cezayir Osmanlı Devleti’ne bağlanmış oldu.

Preveze Deniz Savaşı (1538)

Osmanlı donanmasının Akdeniz’de güçlenmesini istemeyen Avrupalı devletler Andrea Dorya komutasında Venedik, Ceneviz, Malta ve Portekiz gemilerinden oluşan büyük bir Haçlı donanması oluşturdular. Osmanlı donanması, Haçlı donanmasını yendi. Böylece; Akdenizdeki üstünlük Osmanlı Devleti’ne geçti.

Osmanlı Donanmasının Fransa’ya Yardımı (1543)

Şarken’e karşı Fransız donanmasına yardım amacıyla Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması Nis Kalesi’ni alarak Fransa’ya bıraktı.

Trablusgarp’ın Alınması (1551)

Saint Jean Şövalyeleri’nin elindeki Trablusgarp, Turgut Reis komutasındaki Osmanlı donanması tarafından fethedildi.

Cerbe Deniz Savaşı (1560)

Osmanlı donanmasının Akdeniz’deki üstünlüğüne son vermek amacıyla oluşturulan Haçlı donanması Cerbe Adası önünde Osmanlı donanmasına yenildi. Ardından ada Osmanlı Devleti’ne bağlandı. Böylece Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki üstünlüğü kesinleşti.

Malta Adası’nın Kuşatılması (1565)

Saint Jean Şövalyeleri’nin elindeki Malta kuşatılmasına rağmen alınamadı. Turgut Reis‘in kuşatma sırasında ölümü üzerine kuşatma kaldırıldı.

Hint Deniz Seferleri

Kanuni’nin Hindistan’a donanma göndermesinde;

• ✓ Portekizlilerin Hindistan’ı sömürgeleştirme isteğine karşı Hintli Müslümanların Kanuni’den yardım istemesi,
• ✓ Hint Denizi ve çevresindeki Bahart Yolu’nun Osmanlı hakimiyetine alınmak istenmesi

etkili olmuştur.

1538, 1551, 1552 ve 1553 yıllarında başlıca dört deniz seferi düzenlendi. Hadım Süleyman Paşa, Piri Reis, Murat Reis ve Şeydi Ali Reis gibi tecrübeli komutanların yönetiminde yapılan bu seferlerde Arap Yarımadası’nın tamamı, Kızıl Deniz, Basra Körfezi, Sudan ve Habeşistan’ın bir bölümü Osmanlı hakimiyetine alınmasına rağmen Portekizliler’e karşı üstünlük sağlanamadı.

Portekizliler’e karşı üstünlük sağlanamamasında;

• ✓ Bölgenin istanbul’dan çok uzakta olması
• ✓ Seferlerde Hindistan’ı fetih amacının güdülmemesi, yalnızca yardım etmek için gidilmesi
• ✓ Osmanlı donanmasının okyanusa dayanıklı olmaması
• ✓ Hintli Müslümanların Osmanlı Devleti’nin bölgede kalıcı olmasından çekinerek yeterli yardımı yapmaması

nedenleri etkili olmuştur.