Karadeniz Bölgesinde bulunan yer şekilleri nelerdir? Karadeniz Bölgesi’nin yerşekilleri ve özellikleri hakkında bilgi.
Karadeniz Bölgesi Yerşekilleri
Kuzey Anadolu Dağlan bölge içindedir. Kuzey Anadolu Dağları III. jeolojik zamanda oluşan Alp-Himalaya sistemi içinde yer alır. Doğu – batı yönlü uzanan Kuzey Anadolu Dağları Karadeniz’e paralel uzanır. Oldukça engebeli ve yüksek bir bölgedir. Bölgenin en dağlık yeri Doğu Karadeniz Bölümü iken Orta Karadeniz Bölümü daha düzdür ve genellikle ovalarla kaplıdır.
Karadeniz Bölgesi’nde yerşekillerinin engebeli ve dağlık arazinin geniş yer kaplaması aşağıdaki özelliklerin oluşmasına neden olmuştur.
- ***Gerçek alan ile izdüşüm alanı arasındaki farkı çoktur.
- ***Yol yapım maliyeti yüksektir.
- ***Tarım alanları dardır ve tarım eğimli alanlar ile çok dar kıyı ovaları ve iç kesimlerdeki düzlüklerde yapılabilmektedir.
- ***Tarım alanları eğimli olduğu için tarımda makina kullanımı zordur. İnsan ve hayvan gücünden faydalanma hala devam etmektedir.
- ***Yamaç eğiminin çok ve iklimin bol yağışlı olması nedeniyle heyelan olayının en fazla görüldüğü bölgedir. Bölgede heyelan set gölleri oluşmuştur.
- ***Tarım arazisi dar ve parçalı olduğu için dağınık kır yerleşmesi görülür.
- ***Tarım alanlarının dar olması halkı hayvancılık ve balıkçılığa zorlamıştır.
- ***Tarım alanlarının dar ve parçalı olması kişi başına düşen tarım alanının az olmasına, bu da halkın büyük bölümünün büyük şehirlere göç etmesine neden olmuştur.
- ***Akarsuların akış hızı, hidroelektrik enerji potansiyeli ve mekanik aşındırma gücü fazladır.
Karadeniz boyunca kıyıya paralel uzanan Kuzey Anadolu Dağları, Batı Karadeniz’de üç sıradır. Kıyıda Küre, ortada Bolu ve İlgaz, en içte ise Köroğlu Dağları yer alır. Orta Karadeniz’deki Canik Dağları kıyının epey gerisinde tek sıra halinde ve daha alçaktır. Doğu Karadeniz’de ise dağlar iki sıra halinde ve çok engebelidir. En yüksek zirveye bu bölümde ulaşır. Kıyıda Rize ve Giresun Dağları, iç sırada ise Çimen, Kop, Mescit ve Yalnızçam Dağları yer alır.
Karadeniz Bölgesi’nde dağların kıyıya paralel uzanması şu sonuçları ortaya çıkarmıştır:
- ***Boyuna kıyı tipi oluşmuştur.
- ***Kıyılar fazla girintili çıkıntılı değildir. Kıyının gerçek uzunluğu ile kuşuçuşu uzunluğu arasındaki fark azdır.
- ***Kıyı önünde ada, yarımada gibi doğal oluşumlar çok az olduğu için limanlar dalgakıranla korunur, limanlar suni liman özelliğindedir. Bölgenin tek doğal limanı Sinop’ta yer alır.
- ***Kıyı boyunca falezler yaygındır. Plaj ve kumsallar çok uzun değildir.
- ***Kıyıdaki ovalar Orta Karadeniz Bölümü haricinde çok dardır. Orta Karadeniz’de dağlar kıyıdan uzaklaştığı için Çarşamba ve Bafra delta ovaları oluşmuştur.
- ***Kıta sahanlığı (şelf alanı) oldukça dardır. Kıta sahanlığının en geniş olduğu yer Orta Karadeniz kıyılarıdır.
- ***Akarsular dağların zirvesinden doğar, çok eğimli yamaçta kısa bir akış gösterdikten sonra denize ulaşır. Akarsuların boyu kısa, genel akış yönü güneyden kuzeye doğrudur.
- ***Akarsu akış hızı, enerji potansiyeli ve mekanik aşındırma gücü fazladır.
- ***Kıyı ile iç kesim arasında ulaşım zordur. Ulaşım belirli geçitlerden sağlanır. Yol yapım maliyeti yüksektir.
- ***Kıyıdaki limanların hinterlandı (ard ülkesi) dardır. Kıyı ile iç bölge arasında ulaşım imkanı gelişmiş olan Samsun ve Trabzon limanlarının hinterlandı geniştir. Bu nedenle bu iki liman şehri gelişebilirken diğerleri hinterlandı dar olduğu için gelişememiştir. (Kıyıdaki Zonguldak’ın gelişme nedeni taşkömürü yatakları ve yakınında demir – çelik fabrikasının bulunmasıdır.)
- ***Ana ulaşım yolları doğu batı yönlüdür ve kıyıyı takip eder. Bu nedenle nüfusun büyük bölümü kıyıda toplanmıştır.
- ***Kıyıya paralel uzanan dağlar Karadeniz üzerinden gelen nemli deniz havasının bölgenin iç kesimine geçmesini engeller. Bu nedenle kıyı ile iç kesim arasında iklim, bitki örtüsü ve beşeri ekonomik özelliklerde farklılıklar ortaya çıkmıştır.
- ***Kıyı boyunca yamaç yağışları (orografik yağış) oluşur.
AKARSULAR VE GÖLLER
Bölgede akarsuların sayısı oldukça fazladır. Hatta akarsu havza sayısı en fazla olan bölgemizdir. Akarsuların genellikle boyları kısa, havzaları dardır. Kaynaklarını kıyıya paralel uzanan dağların zirvelerinden alırlar. Yatak eğimleri, akış hızları, enerji potansiyellleri ve aşındırma güçleri oldukça fazladır. Bölgede yağış rejimi düzenli olduğu için akarsu rejimleri de az çok düzenlidir. Akarsu rejimlerinin tam düzenli olmasını engelleyen faktör yatak eğimlerinin çok olmasıdır. En fazla akıma karların eridiği ilkbahar mevsiminde ulaşırlar.
Bölgenin en büyük akarsuları Çoruh (Gürcistan’ın Batum şehrinden Karadeniz’e dökülür) Yeşilırmak, Kızılırmak, Filyos (Yenice) ve Sakarya’dır. Sakarya nehri bazı kaynaklarını bu bölgede toplayarak Marmara Bölgesi’ne geçer ve Karadeniz’e dökülür. Sadece Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri delta ovası oluşturmuşlardır. Çünkü döküldükleri kıyıda kıta sahanlığı daha geniş ve kıyı gerisi düzdür.
Karadeniz Bölgesi’nin yerşekilleri çok engebeli olduğu için büyük göller oluşamamıştır. Bu göller set gölleri ve buzul gölleridir. Kuzey Anadolu Dağlarının zirvelerinde çok küçük buzul gölleri vardır. Set göllerinin bir kısmı yapaydır. Bunlar Yeşilırmak üzerindeki Almus, Hasan Uğurlu, Suat Uğurlu Barajları, Kızılırmak üzerindeki Derbent ve Altınkaya Barajları ile Sakarya üzerindeki Sarıyar ve Gökçekaya Barajlarıdır. Çoruh nehri ve Fırtına derelerindeki baraj inşaatları hala devam etmektedir. Yapay set göllerinden başka heyelan set gölleri de vardır. Bunlar: Tortum, Sera, Abant, Yedigöller’dir. Bafra Delta Ovası’nda kıyıset gölleri de vardır.
