Karbonmonoksit nedir? Kullanım alanları nelerdir? Oldukça zehirli ve tehlikeli bir gaz olan karbonmonoksit gazı ile ilgili olarak genel bilgilerin kısaca verildiği yazımız.
Karbonmonoksit; CO, renksiz, kokusuz, çok zehirli bir gazdır. Suda sadece az çözünür. Kaynama noktası – 191.5° C ( – 312.7° F) ve donma noktası – 199° C ( – 326.2° F). Karbon monoksit, karbon, hidrokarbon yakıtlar ve diğer karbonlu malzemelerin eksik yanması sonucu oluşur. Normalde içten yanmalı motorların egzoz gazlarının %10 ila 12’sini oluşturur.
Karbonun yeteri kadar hava veya oksijen alamadan yanması sonucu karbondioksit yerine «karbonmonoksit» CO elde edilir. Karbonmonoksit renksiz, kokusuz bir gazdır. En önemli özelliği mavi bir alevle yanması, çok kuvvetli bir zehir olmasıdır. Zehir özelliğinin sebebi şudur: Kandaki oksijeni taşıyan hemoglobin ile daha sağlam, daha sıkı birleşir. «Karboksi hemoglobin» adını alan bu bileşikle kanda artık oksijen taşınamaz. Vücut hücreleri yaşamaları için gereken oksijenden yoksun kalınca ölürler.
Karbonmonoksit endüstride gaz yakıt olarak kullanılır. Önemli gaz yakıtlar olan jenerator gazı, sugazı, kuvvet gazı, havagazında karbonmonoksit vardır. Evlerde kömür sobalarında karbonmonoksidin yanışı görülebilir. Kömür alt kısımda akkor halinde alevsiz yanarken üzerinde çok defa mavi bir alev meydana gelir ki bu, karbonmonoksidin yanması olayıdır. Böyle bir alana giren hava yeteri kadar olmazsa meydana gelen karbonmonoksit yanamaz, iyi çekmeyen sobalar bu durumu yaratır, O zaman, karbonmonoksit evdekilerin zehirlenmesine yol açar.
Karbonmonoksit Kimyasal Formülü
Karbon monoksit toksisitesinin en düşük limiti havada milyonda yaklaşık 100 parçadır. Bu seviye, bir otomobil motorunun küçük bir kapalı garajda çalışmasına izin verilirse hızla gelişir. Ayrıca bir arabada arızalı bir egzoz sisteminden veya bir evde arızalı bir fırından veya tıkanmış bir bacadan birikebilir. Karbon monoksit zehirlenmesinin kurbanı uykulu hale geldiğinden, genellikle kendi tehlikesini fark etmez.
Karbon monoksit zehirlidir çünkü kanın oksijen taşıma kabiliyetine müdahale eder. Normalde oksijen, akciğerlerin oksijen açısından zengin ortamında kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobin moleküllerine kolayca bağlanır ve diğer vücut dokularının oksijenden fakir ortamında kolayca salınır. Karbon monoksit, oksijen yerine hemoglobin ile birleşerek bu sürece müdahale eder; Bu reaksiyon kolayca tersine çevrilemez olduğundan, bir zamanlar karbon monoksit ile birleşen hemoglobin artık oksijen taşıyamaz.
Karbon monoksit, çeşitli endüstriyel yakıt gazlarının bir bileşenidir. Örneğin, bir karbon monoksit ve hidrojen karışımı olan su gazı, buharın beyaz-sıcak bir kömür veya kok yatağından geçirilmesiyle yapılır. Yaklaşık %25 karbon monoksit içeren üretici gazı, hava eksikliğinde yakılan kömür veya kok kömüründen oluşur. Hidrojen ve karbon monoksit karışımı olan sentez gazı, alkollerin, aldehitlerin ve sentetik petrolün imalatında kullanılır.
