Kaşgarlı Mahmut Kimdir? Hayatı, Eserleri, Divanü Lugati’t Türk Hakkında Bilgi

1
Advertisement

Türk dilinin en değerli hazinelerinden birinin büyük yazarı olan, büyük Türk bilgini Kaşgarlı Mahmut kimdir? Kaşgarlı Mahmut’un çalışmaları.

Kaşgarlı Mahmud

Kaşgarlı Mahmut

KÂŞGARLI MAHMUT, büyük bir Türk dil bilginidir. Karahanlı İmparatoru Hasan Hakan’ın amcasının oğlu Prens Hüseyin’in oğludur. Ölmez eseri «Dîvânu Lugaati’t-Türk» ünü 1072’de yazmaya başlamış, 1074’te bitirmiş, 1077’de yeniden gözden geçirerek Bağdat’ta Halife Muktedi’ye sunmuştur. Alp Arslan’ın damadı olan bu 21 yaşındaki Halife’ye himayesinde bulunduğu Türkler’in dilini öğretmek gayesini güden bu eser, mükemmel bir Türk dili ansiklopedisidir. Kâşgarlı Prens Mahmut, bütün Türk diyeleklerini bilirdi, eserinde bütün bunlardan örnekler vermiştir.

Türk dilinin en değerli hazinelerini toplayan bu Arapça-Türkçe ansiklopedik sözlüğe bir de renkli dünya hartası eklenmiştir. Kâşgarlı Mahmut, bu haritada cihanın merkezi olarak Türkistan’ı göstermiştir. Yazar, eserinin önsözünde şöyle diyor:

«Tanrı’nın devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu, onların ülkeleri üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş bulunduğunu gördüm. Tanrı onlara «Türk» adını verdi, onları yeryüzüne hâkim kıldı. Cihan imparatorları, Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin yuları Türkler’in eline verildi. Türkler, Tanrı tarafından, bütün kavimlere üstün kılındı. Haktan ayrılmayan Türkler, Tanrı tarafından hak üzere kuvvetlendirildi. Türkler’le beraber olan kavimler bile aziz oldu. Bu kavimler, Türkler tarafından bütün isteklerine eriştirildi. Türkler, himayelerine aldıkları milletleri kötülerin şerrinden korudular… Cihan hakimi olan Türkler’e herkes muhtaçtır; onlara derdini dinletebilmek, her türlü isteğe erişebilmek için de Türkçe öğrenmek gerekir.»

Kâşgarlı Mahmut bir de «Kitâbu Cevâhi-ru’n-Nahv fî Lugaati’t-Türk» (Türk Diyeleklerinde Dilbilgisi Esasları) diye önemi daha adından belli bir Türkçe dilbilgisi kitabı yazmıştır. «Divan» yazarı çapında bir dil bilgininin bu eserinin bugün elimizde bulunmaması, Türklük için gerçek bir kayıptır. Bu eserin de Arapça yazılması, maksadın Araplar’a Türkçe öğretmek olduğunu gösterir.

Advertisement

Bir dereceye kadar Göktürk Yazıtları istisna edilecek olursa, Türkçe’de yazılmış yüzbinlerce eserin hiçbirisi «Divan» kadar önemli değildir. Bu husus, Kâşgarlı Mahmut’un Türk medeniyet tarihindeki yerini belirtmeye yeter.

Bu ölmez eserin keşfi, Göktürk Yazıtları’ nın çözülmesi gibi Türkolojinin tarihinde dönüm noktası olmuştur. Bu iki eserin bulunması ile Türkoloji, bir hamlede çok büyük mesafe almıştır. Necip Asım Bey tarafından 3 cilt halinde yayınlanan eser, sonra Besim Atalay tarafından 3 ciltte Türkçe’ye çevrilmiş, büyük bir cilt halinde de eserin alfabetik fihristi yayınlanmıştır.

Kaşgarlı Mahmud'un dünya haritası

Kaşgarlı Mahmud’un dünya haritası

Divanü Lugati’t-Türk

Türkçe sözlük kitabı, Türk Dilleri Sözlüğü; Kaşgarlı Mahmut’un Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla hazırladığı eserdir. Önsözündeki açıklamalardan yazarının ulusuyla övündüğü, onu yüce değerlerde gördüğü, Türklerin özel niteliklerini okuyucularına tanıtmak istediği bellidir. 1072-1074 arasında yazıldı. O çağdaki Türkçenin değerini gösterdiği ölçüde, içindeki eski örnekler yoluyla Orta Asya Türk Edebiyatı’nın yazılı tek kaynağı olması bakımından önemlidir. Kilisli Rıfat tarafından baskısı yapılarak bilim dünyasına tanıtıldı (1917). Arap sözlüklerinin kuralına göre yazılan Divanü Lugati’t-Türk’te 7.500 Türkçe sözcük bulunduğu ileri sürülür. Bu sayı, Göktürk yazıtlarından sözcük hazinesine göre en az dört beş katlık bir artışı anlatır. Eserin başındaki harita, Türk boylarının dağılış ve yerleştirme yerleri üzerine verdiği bilgi, lehçeler ayrımı konusundaki yargıları, Türkçenin geleceği üzerindeki umutlu yorumlan, savlardan, koşuklardan, eski destan parçalarından verdiği örneklerle elimizde bulunan en değerli dil ve edebiyat kaynağı ve belgesidir.


1 Yorum

Leave A Reply