Dünyaca tanınmış değerli bir bilim ve fikir adamımız olan Katip çelebi hayatı ve eserleri ile ilgili olarak bilgilerin yer aldığı yazımız.
KATİP ÇELEBİ (1609-1658)
Türk bilim ve fikir adamlarından biridir. Avrupa’da «Hacı Halife» (Hacı Kalfa) diye tanınır. Asıl adı Mustafa’dır. 1609′ da İstanbul’da doğdu. Medrese öğrenimini tamamlamadı. Onun için, bütün bilgisine, en büyük devlet adamlarının dostluğunu kazanmasına rağmen kendisine müderrislik, kadılık verilmedi. Genç yaşından başlayarak orduda geri hizmetlerle seferlere katıldı. 1626’da Musul’da yüksek rütbeli bir hassa subayı olan babası ölmüştü. Çelebi, birkaç kere önemli mirasa kondu. Bu paraları kitap almak için harcadı.
Fatih’te babasından kalan evde oturan Çelebi, 1638’de evlenmişti. Artık seferlere çıkmadı; tamamen bilimle uğraşmaya, devlet büyüklerinin çocuklarına özel dersler vererek hayatını kazanmaya başladı. Şeyhülislâm Abdurrahim Efendi, bu genç bilginin bilgisine hayran oldu, ona geçim sıkıntısı çektirmemek için her türlü yardımı yaptı. 6 Ekim 1657’de kahve içerken birden fenalaşarak fincanı elinden düşürdü; sonra öldü. 49 yaşını doldurmamıştı. Zeyrek yakınlarındaki mezarı 1953’te yeniden yaptırıldı.
Kâtip Çelebi, Arapça, Farsça, Lâtince bilirdi. Tarih, coğrafya, maliye, askerlik, denizcilik, bibliyografya gibi, birbirleriyle az ilgisi olan bilimleri tam manası ile, yenilik getirecek derecede kavramıştı. Bu bakımlardan, onunla her hangi bir Türk yazarını ölçebilmek gerçekten zordur. Çeşitli alanlarda kaleme aldığı eserleri o derecede değerlidir. Eserleri daha zamanından başlayarak Latince’ye, İngilizce’ye, Fransızca’ya, Almanca’ya, İtalyanca’ya, daha başka dillere çevrilmiştir; hala çevrilmektedir. Bu arada 1961’de «Mîzânu’l-Hakk» ın bir çevirisi Amerika’da yayınlandı.
Eserleri
Kâtip Çelebi 30 kadar eser yazmıştır; birkaçı Lâtince’den yaptığı coğrafya ve felsefe çevirileridir. Bunların en önemlileri — önem sırasına göre — şunlardır:
«Keşfu’z-Zunûn»
Arapça yazılmıştır. 20 yılda meydana konan bu muazzam eserde 10.000 İslam yazarının 14.500 eseri teker teker sayılır, içindekiler — bazen tenkidli olarak — açıklanır. Eserin geniş girişinde yazar, bilimlerin felsefesini, tasnifini yapar. Alman bilgini Flügel tarafından 7 büyük cilt halinde Latince’ye çevrilmiştir (1835-1858). Arapça metin birkaç kere basılmıştır. Son defa Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır. Doğu ve Batı İlim adamlarının elleri altında daima bulundurdukları en önemli başvurma kitaplarından biridir.
«Cihân-Nümâ»
Türkçe yazılan bütün coğrafya eserlerinin en önemlisidir. Zamanından başlıyarak birçok kereler birçok Batı diline çevrilmiştir. İbrahim Müteferrika tarafından çok büyük bir cilt halinde basılmıştır.
«Fezleke»
1592- 1654 yıllarına ait çok değerli Osmanlı tarihidir. 2 cilttir. Batı dillerine çevrilmiştir.
«Tuhfetu’l – Kibar»
Türk-Osmanlı denizcilik tarih ve teşkilatı üzerinde yazılmış kitapların en değerlisidir. Birçok kereler basılmış, Batı dillerine çevrilmiştir.
«Mîzânu’l – Hakk»
Yazarın 1656 kasımında bitirdiği son eseridir.
«Düstûru’l – Amel»
Mîzânu’l – Hakk gibi Türk imparatorluk teşkilâtından, bozulmuş müesseselerin ıslahı çarelerinden ilmî, felsefi ve müspet bir şekilde bahseder. Bu da Batı dillerine çevrilmiştir.
«Takvîmu’t-Tevârîh»
Dünya tarihî kronolojisidir. Batı ve Doğu dillerine çevrilmiştir.
«Fezleke İlmu’t-Târîh ve’l-Ahbâr»
Arapça yazılmış kısa bir dünya tarihidir.
«Levâmî’u’n-Nur»
Mercator île Hondlos’un ünlü «Atlas Minör» unun Lâtince’den Türkçe’ye çevirisidir,
«Sullemu’l-Vusûl»
Arapça bir biyografi eseridir.
«İrşâdu’l- Hayârâ»
Avrupa devletlerinin cemiyet ve devlet teşkilatından bahseder.
«Kaanûn-Nâme»
Bazı devlet kanunlarını toplayan bir dergidir.
KAYNAK 2
KÂTİP ÇELEBİ (1609 – 1657)
Asıl adı Mustafa’dır. Özel hocalardan ders alarak yetişmiş ve 14 yaşındayken Anadolu Muhasebesi kalemine çırak olarak girmiştir. Pek çok sefere katılmış ve dönemin bilginlerinin derslerine devam etmiştir. Latinceden çeviriler de yapan Kâtip Çelebi, özellikle tarih ve coğrafyayla ilgili önemli çalışmalar yapmıştır. 1657 yılının sonlarında İstanbul’da vefat eden Kâtip Çelebi, eserlerini bilimsel bir yöntemle hazırlamış ve bu alanda bir örnek tutum sergilemiştir. Örneğin “Keşfü’z – Zünûn” adlı eserinde 15 bine yakın kitap ve yazarı hakkında bilgi vermektedir. Bu eser batılıların da ilgisini çekmiş, batı dillerine çevrilmiştir. Yine “Cihannümâ” adlı eserinde çeşitli ülkelerin tarih ve coğrafyası hakkında ayrıntılı bilgiler bulabiliyoruz.
Döneminin sanatlı üslûbundan ayrı olarak eserlerini yalın bir dille yazan Kâtip Çelebi, dönemindeki pek çok toplumsal konu hakkında da önemli saptamalarda bulunmuştur.
Cihannümâ, Fezleke, Keşfü’z – Zünûn gibi eserleri dünyaca tanınmaktadır. Kâtip Çelebi’nin, tarih, coğrafya, din ve bilimle ilgili pek çok eseri bulunmaktadır.
