Kelebeklerin özellikleri, cinsleri, faydaları ve zararları nelerdir? Kelebeklerin hayat hikayesi, başkalaşımı hakkında bilgi.
Dört kanatlı, kanat ve vücutları çok ince pullarla süslü böceklerdir. Kelebek pulları çok defa parlak renklerle bezenmiştir. Kelebekler, eklembacaklıların pulkanatlılar sınıfındandır.
Kelebeğin vücut yapısı ve başlıca özellikleri başka böceklere benzer. Gözleri başının iki yanındadır ve petek gözdür. Bazı kelebeklerin gözlerinin her biri 20.000 küçük gözden meydana gelmiştir. Kelebekler kanatlanıp ergin hale gelinceye kadar petek gözler teşekkül etmez. Tırtıl halindeyken çok defa altı tane basit gözleri vardır. Ağızları emicidir. Ancak sıvıları emecek şekilde yapılmıştır. Isırma ve çiğneme imkânları yoktur.
Kelebeğin bacakları çok zayıftır. Asıl hareket vasıtası kanatlarıdır. Kelebek kanatlarının çatısını incecik borucuklar teşkil eder. Borucuklar iç içe iki borudan meydana gelir. İçtekiler hava doludur. Dıştakiler de kanat damarlarıdır. Eğer pulları silinecek olursa kanadın donuk renkte ve saydam olduğu görülür.
Erkek kelebeklerin güzel kokuları vardır Pahalı esanslar gibi kokanlardan, menekşe, misk, vanilya vs. kokanlara kadar çeşitli cinslerine rastlanır. Bu kokuyu kanattaki pulların bazıları verir. Dişi kelebekler ya kokusuzdur, ya da fena kokuları vardır. Fena kokulu olmaları kuşların dişi kelebekleri yemesini önler.
Kelebeklerin Hayat Hikâyesi
Kelebekler ergin hale gelinceye kadar yumurta, larva yahut tırtıl, krizalit safhalarından geçer. Kelebek yumurtalarının rengi, biçimi ve büyüklüğü değişiktir. Tırtılların yumurtadan çıkma süresi de değişir. Bazılarının tırtılı birkaç günde çıkar, buna karşılık bazı cinslerin yumurtadan çıkması aylar sürer. Tırtıllardan bazısı çıplak, bazısı kıllarla kaplıdır.
Tırtılların birçok düşmanları vardır. Bazı çeşit tırtılların kılları fena lezzetli olduğu için kuşlar onları yemez. Bazı çeşitlerininki ise zehirlidir. Afrika yerlileri bunların zehrini, zehirli ok yapmakta kullanırlar. Öte yandan bazı tırtıllar da renklerinin yaşadıkları çevreye benzemesi sayesinde düşmanlarından korunur.
Tırtıllar yumurtadan çıktıktan sonra hızla büyür. Büyüme sırasında dört, beş defa deri değiştirirler. Son deri değiştirmeden sonra tırtılda ağız, göz duyarga, bacak diye birşey kalmaz. Hayvan artık pupa devresine hazırdır. Kelebeklerin bir kısmı kendine koza yaparsa da çoğu sadece kendilerini bir dal parçasına tutturmakla yetinir.
Pupa devresine geçecek tırtılın içinde ve dışında büyük değişiklikler olur. Kabuk sertleşir, tırtıl görünüşünü kaybeder. Pupa devri birkaç haftada tamamlandığı gibi aylarca da sürebilir. Bu, hayvanın cinsine göre değişir. Zamanı gelince içinden ergin kelebek çıkar.
Kozadan çıkan kelebeğin vücudu rutubetli, kanatları zayıftır. Hayvan dünyaya gelişinin ilk anında en yakın bir dala konar. Kanatlarını çırpar. Henüz rutubetli ve kıvrık olan kanatları havayla temas edince kurur ve düzelir.
Kelebeklerin ne kadar yaşadığını kesin olarak söylemek güçtür. Bazı çeşitlerinin birkaç gün, bazılarının birkaç hafta yaşadığı bilinen bir gerçektir. Bir yıla yakın yaşayanlar da vardır. Kelebeklerin en büyük düşmanı kuşlardır. Bazıları renkleri, bazıları da fena lezzetleri sayesinde kuşlardan korunur.
Kelebeklerden çoğunun rengi yaşadıkları ortama uygun olduğundan, kuşların gözünden sakınırlar. Bazı kelebeklerin tadı fena olduğu için kuşlar yemez, bazıları da tadı fena olan kelebeklere benzedikleri için kuşları aldatır.
Göçmen Kelebekler
Kelebeklerin bir kısmı uzaklara gitmez, bazıları da uzun seyahatler yapar. Kuzey Amerika’da yaşayan bir çeşit kelebekler her sonbaharda büyük topluluklar halinde yüzlerce kilometrelik bir yel boyunca göçerler. Bu kelebeklerden bazısının Atlas Okyanusu’nu bile geçtiği tespit edilmiştir. Ancak bu geçiş sırasında rüzgârlardan mı faydalandıkları, yoksa yolda gemilere mi kondukları bilinmemektedir. Kelebekler göçerken, binlercesi, milyonlarcası bir araya toplanır. Bir tarihte Arjantin’den göçen bir sarı kelebek sürüsünün kalınlığı 180 m., eni de 1,5 km. idi. Bu muazzam kelebek topluluğunun uzunluğu kilometreleri buluyordu.
Faydalı ve Zararlı Kelebekler
Kelebeklerin, kelebek halindeyken hiçbir zararı yoktur. Ancak bazı çeşitlerinin tırtılı sebze bahçelerine büyük zarar verir. Bunların en zararlısı kırlangıç kuyruklu kelebeğin tırtılıdır. En iri kelebekler arasında olan kırlangıç kuyruklu kelebekler tırtıl halindeyken portakal ve başka turunçgiller ağaçlarına büyük zarar verir, ağaçları büsbütün yapraksız bile bıraktıkları olur. Başka yaygın bir zararlı tırtıl da lâhana kelebeğinin tırtılıdır.
Öte yandan bazı çeşit tırtıllar gül biti gibi zararlı küçük böcekleri yediği için faydalıdır. Kelebeklerin bir kısmı çiçekten çiçeğe konarak onların polenleşmesine yardım eder. Bazı kelebekler de yemeye yarar. Afrika’da yaşıyan Buşmanlar bir çeşit kelebeği çokça toplayıp kızarttıktan sonra yoğurur, yağlı çörekler yaparlar. Kuzey ve Güney Amerika Kızılderililerin bazıları da tırtılları yerler.
Genel olarak kelebeklerin büyük bir çoğunluğunun insana faydası da, zararı da yoktur. Birçok kelebekler ve tırtılları insanlara yaramayan bitkilerle beslenir. Birçok çiçek ve kuşlar gibi kelebeği de tabiatın güzel süsleri arasında saymak gerekir.
Mavi Morpho kelebek
Kelebek ve Pervane
Kelebek ve pervaneler birçok bakımlardan birbirine benzerlerse de birbirlerinden ayrıldıkları noktalar da vardır. Bir defa, kelebekler gündüzün ve bilhassa güneşli havalarda faaliyet gösterirler. Pervaneler ise karanlığı sever, güneş batıncaya kadar saklanırlar. Pervanelerin çoğu güzel görünüşlü olmakla beraber renkleri kelebeklerin ki gibi parlak ve canlı değildir. Kelebeklerin vücudu narindir, pervaneler daha kaba yapılıdır. Pervaneler dinlenme halindeyken kanatları iki yana açık durur. Kelebekler ise, birkaç çeşidi hariç, durdukları zaman kanatları dik ve birbirine bitişik gibi durur. Pervane tırtıllarının çoğu krizalit haline geçerken kendilerine koza yapar, diğerleri sertleşen derileri sayesinde pupa haline geçerler.
Kelebekler dünyanın her yerinde yaşar. Kuzeyin soğuk bölgelerinden Ekvator ormanlarına kadar her yerde kelebeğe rastlamak mümkündür. Bilginler 20.000 çeşit kelebek olduğunu sanmaktadır. Kelebeklerin en irileri ve parlak renklileri tropik bölgelerde yaşayanlardır. Kelebeklerin en tanınan cinsi kırlangıç kuyruklu kelebektir. Dünyanın birçok yerlerinde yaşıyan bu kelebeğin birçok çeşidi vardır. Başka kelebek çeşitleri beyaz lâhana kelebeği, akçıl kelebek, mavi kelebek, virgüllü kelebek, tavus kelebeği v. s. dir. Başlıca pervane çeşitleri güveden başka tütün kurdu, pamuk kurdu, üzüm güvesidir. Bunlar tırtıl halindeyken bu bitkilere büyük zarar verir.
