Kibrit ne demektir? Kibrit neden ve nasıl yapılır? Kibritin tarihçesi, kim tarafından bulundu, özellikleri, hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Kibrit
Kibrit; Ateş yakmaya yarayan bir araçtır. Tahta bir çöp, ucuna sürülmüş bir maddeyi kutusunun gene bazı maddeler sürülmüş bir yanına sürtünce ateş alır, yanar. Bu sırada, ateş yakmak gereken yerde hazırlanan çıra, kâğıt, gaz gibi kolay yanabilen cisimleri bu çöple yakarız. Tahta çöp yerine ince mum, muma batırılmış mukavva şeritler de kullanılır.
Çok eski devirlerde insanlar ateşi tahta parçalarını birbirine sürtmekle elde etmişlerdi. Daha sonraları çakmaktaşına kuvvetle çarpılan çelik parçasının çıkardığı kıvılcımla kolay yanabilen bir cisim yakarak ateş elde edildi. Bugün kullanılan çakmağın ilkel hali olan bu tip çakmak halen bazı yerlerde kullanılmaktadır.
Kibrit ilk defa 1833’te piyasaya çıkarılmıştır. Bir süre sağlığa zararlı olarak kullanılmış, hattâ bazı yerlerde kullanılması yasak edilmiştir. Bu kibritlerde kibrit başlarına beyaz fosforla kükürt konulmaktaydı. Bu şekilde her hangi bir yere sürtülünce yanabilen kibritler yapılmış oldu. Hem sağlığa zararlıydılar, hem de kolay tutuştuklarından emniyetli değildiler. Bugünkü kibritler tamamen emniyetlidir, sağlığa da zararlı değildir.
Kibrit Neden Yapılır
Kibrit çöplerinin başında potasyum klorat, antimon sülfür, veya kükürt vardır, bunlar tutkalla hamur haline getirilerek’sürülmüştür. Kutu kenarına da kırmızı fosfor ve cam tozları tutkalla yapıştırılır. Sürtünme sırasında çöp başındaki bileşikler kolay ateş alarak yanar, çöpü yakarlar.
Bugün kibrit, el değmeden, tamamen makinelerle yapılmaktadır. Çam ağaçları makineli tezgâhlarda doğranarak çöp haline getirilir. Her tezgâh saatte 1.000.000 tane kadar çöp yapar. Bu çöpler madeni levhalara dizilir, çeşitli çözeltilere batırıldıktan sonra, baş yapılmak üzere hazırlanan hamura batırılır, hava akımında kurutulur. Otomatik makinelerle kutulara konur.
Memleketimizde ilk kibrit fabrikası Büyükdere Bentler Yolu’nda Amerikalı bir şirket tarafından kurulmuş, 1946’da Tekel Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir. Halen çalışmakta olan bu fabrika modern usullerle kibrit yapmaktadır. Bundan başka, son yıllarda hususi şirketler de memleketimizde kibrit atölye ve fabrikaları kurmuşlardır.
Piyasada kutu kibritlerinden başka «cep kibritleri» denilen küçük bir defter gibi kablar içinde mukavva şeritlerden yapılmış kibritler de satılmaktadır.
Kaynak: pixabay.com
Kibritin Tarihçesi
1816’da François Derosne, fosforlu sürtme kibritini gerçekleştirdi. 1825-1835 arasında genellikle potasyum klorat karışımıyla üretime yöneldi. Özellikle İngiltere ve Avusturya’da üretilen bu tür kibritlerin yanışı son derece güçtü. Kıvılcımlar fışkırmasından başka rahatsız edici kokuları da vardı. 1831’de Charles Sauria (Fransa), öteki okside olucu yan maddeler yerine beyaz fosfor yöntemini uygulayarak kolay alevlenebilen ve durağan bir kibrit geliştirdi. Bu buluşun patentle-nip piyasaya girmesi 1836’da ABD’de Ezekiel Byam’la gerçekleşti. 1845’te Anton von Schrötter’in kırmızı fosforu keşfi, bu alanda bir dönüm noktası sayılır. Toksin madde olmayışı, kibrit yapımcılarının dikkatini çekti. 1844’te İsveçli Gustaf Pasch, kutunun sürtülen yüzeyine bazı yanıcı maddeler yerleştirerek, kibriti daha güvenli yapmayı başardı.
1852’de İsveçli J. E. Lundström, kırmızı fosforu ve yanıcı maddelleri ayırma ilkesini kullanarak geliştirdiği yöntemin patentini aldı ve üretime geçti. Bu yöntem 1856’da birçok Avrupa ülkesine yayıldı. Beyaz fosforun, sağlığa ve dişlere zararlı oluşu, aynı zamanda nemli havada 30°C’ de kendi kendine alev alması nedeniyle birçok ülkede yasaklandı. Beyaz fosfordan daha az zehirli bisülfat fosfor, 1864’te G. Lemoin tarafından hazırlandı, 1898’de Fransız tekelince patendendi. Kısa sürede her yere sürtülebilen kibrit yaygınlaştı. 20. yüzyılda birçok değişimlere uğrayan kibrit, 1930’larda gerçekleştirilen birkaç yenilikle dayanıklı kibrit üretimine geçildi.
1929’a kadar Türkiye’de kibrit üretimi yoktu ve Avrupa ülkelerinden dışalım yapılırdı. 1 Haziran 1929’da çıkarılan bir yasayla kibrit yapımı, dışalımı ve satımı Tekel’e verildi. İlk kibrit fabrikası 1932’de Büyükdere’de kuruldu. 30 Ocak 1952’de de satışı serbest bırakıldı. 1956’da da özel sektöre kibrit üretme izni verildi. Günümüzde kibrit yapan birçok özel kuruluş vardır.
1 Yorum
KiBrit nedir