Kilit Nedir? Kilidin Özellikleri, Çeşitleri, Tarihçesi ve Gelişimi Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Kilit nedir? Kilit nasıl icat edildi? Kilit çeşitleri, özellikleri nelerdir? Kilidin tarihçesi, tarihi gelişimi nasıl olmuştur, hakkında bilgi.

kilit

Kaynak: pixabay.com

Kilit; Kapı, dolap, sandık, bavul, çekmece gibi şeyleri anahtarla kapamak, istenildiği zaman açmak üzere kullanılan bir araçtır. Evlerin kapılarından banka kasalarına kadar, içinde değerli şeylerin saklandığı bütün yapılar, odalar, kutular kilit sayesinde güvenilir hale getirilir.

Kilit, tarih boyunca geçirdiği birçok değişmelerden sonra bugünkü biçimini almıştır. Eskiden, şatoların, hapishanelerin, sarayların bekçileri, kapılardaki kocaman kilitleri kapayabilmek için bellerinde 20 – 30 santim uzunluğunda, bir kiloya yakın ağırlıkta tunç anahtarlar taşımak zorunda kalırlardı. Bugün ise kilitler, anahtarla hem daha küçültülmüş, hem de daha güvenilir bir hale getirilmiştir.

Kilitlerin, «gömme kilit», «sürme kilit», «asma kilit», «gizli (sırlı) kilit», «fişeli kilit» gibi birçok çeşitleri vardır. Genel olarak bütün kilitler şu esasa dayanır: Küçük bir kutu biçimindedir, bu kutunun bir yanındaki «anahtar deliği» denilen yerden bir anahtar sokulur, anahtarın, sürgü dişlerini iterek sürgüyü sürmesi ile ona bağlı olan dil karşıdaki bir oyuğa girer, kapının, ya da kapağın çekince açılmayacak şekilde kapanması sağlanır.

Kapıları kapamak için kullanılan en ilkel kilit şekli, sürmedir. Sürme kilit yuvarlak, ağır bir demirin, kapının iki tarafındaki silindir biçimli deliklerin içine sürülmesi ile kapatılır. Eskiden Türkler’in kullanmış olduğu bu sürmelere, «kapı demiri», ya da «kapı kolu» ağaçtan yapılmış olanlarına da «tırkaz» denir. Kapı demirleri, yatay olduğu gibi dikey olarak da yapılabilir. Yalnız, sürmelerin dışarıdan açılmasına imkân yoktur.

Sonraları bu sürmeyi dışarıdan da açabilmenin çareleri düşünüldü. Bunun için de kapının arkasına tahtadan bir sürgü konup bunun üst tarafında bir çıkıntı bırakıldı, kapı kanadına bu hizadan bir delik açıldı. Dışarıdan bu deliğe sokulan bir değnekle sürgü sağa sola hareket ettirilebiliyor, böylece açılıyordu. Daha sonra, M. Ö. V. yüzyılda, sürgüyü açmak için kullanılan çubuğa dişler açılarak bu dişlerin sürgüde açılan ince yarıklara girmesi, böylece sürgünün kolayca açılması sağlandı. Sürmenin bu şekilde geliştirilmesi, bugün kullanılmakta olan kilitlerin icadına yol açmıştır.

Advertisement
kilit

Kaynak: pixabay.com

Bugünkü kilitlerin en mükemmel şeklini 1860’da Linus Yale Jr. adında bir Amerikalı yaptı. «Yale kilidi» diye tanınan bu kilit iç içe iki silindirden meydana gelir. Bu kilidin içindeki hareketli bölüm, yani iç silindir, dört beş çubukla hareketsiz bölüme bağlıdır, bu çubuklar normal durumdayken kilit kapalıdır. Kilide sokulan Yale anahtarı, çubukları sivri uçlarından yukarı kaldırınca her çubuğun kesiği silindirin, sâbit silindirle birleştiği hizaya gelir, böylece, iç silindir anahtarın çevrilmesiyle dönünce kilit açılır. Yale kilidinin açılabilmesi için, anahtarın dişleri, milimi milimine, kilidin içindeki çubukların yukarı kalkmasını gerektiren ölçüye göre olmalıdır, böyle olmazsa kilit açılmaz. Bundan dolayı, Yale kilidi, anahtar kullanılarak açılan kilitlerin en güvenilir olanıdır. Yalnız, anahtarla açılabilecek şekilde yapılmış olan bütün kilitler gerektiği zaman o kilidin anahtarı olmaksızın da bir maymuncukla, ya da buna benzer araçlarla açılabilir. Bu yüzden, her hangi bir kimsenin açması istenmeyen kasalar, ya da kıymetli şeylerin saklandığı odalar «gizli kilit» (harfli kilit) denen anahtarsız kilitlerle güven altına alınır.

Harfli kilit, köprüsünün iki ucu kısa bir demir mile tutturulmuş olan, bu mil üzerinde döner birkaç halkası bulunan bir çeşit asma kilittir. Bu halkalar üzerine sıra ile kazılmış harflerin önceden tertip edilmiş bir şekilde yan yana getirilmesiyle açılır. Bunların kasalara yerleştirilmiş olan sâbit çeşitleri de vardır. Harfli kilitlerin en güvenilir olanları «saatli kilit»lerdir. Bunlar ancak önceden ayarlanan belli bir saatte açılabilir.


Leave A Reply