Kıpçaklar (Kumanlar) Kimlerdir? Kıpçakların genel özellikleri, tarihi, kültürleri, hakkında bilgi. Bir Türk boyu olan Kumanlar (Kıpçaklar) kimdir? Kıpçaklar nerede yaşamışlardır?
Kumanlar (Kıpçaklar) Haritası
Kumanlar; bir Türk boyudur. Kıpçaklar adıyla da bilinirler. Orta Asya’da İrtiş Irmağı boylarında 10. yüzyılda ortaya çıktılar, batıya göç ettiler. Peçeneklerin Tuna’yı aştıkları bir sarada da Güney Rusya’ya indiler. 1054’te Dnyeper’e kadar uzanan toprakları ellerine geçirdiler. Moğol istilasına kadar bu bölgede, 150 yıldan fazla bir süre egemenlik kurdular. Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlarda, 1055’te, başbuğları Boluş’un yönetiminde bulunan Kumanlar, 1061’de müttefik Rus ordularını yenilgiye uğrattılar. Bu zaferden sonra Kiev yakınlarına kadar sokuldular. 1079’da ise Voin kasabasını da alarak, Novgorod sahasına akınlara başladılar.
Bu tarihlerde, Balkaş Gölü ve Talaş vadilerinden Tuna havzasına kadar uzanan topraklar, Kumanların yönetimine girdi. 1079’da Azak Denizi yakınlarındaki Tamutarkan’ı ele geçirdiler. Peçeneklerle birleşerek, Bizanslılara karşı da savaştılar. Balkanları geçerek Edirne’yi kuşattılar. Saruhan adlı başbuğlarının yönetiminde, 1091’de Macaristan’a 1092’de de Lehistan’a girdiler. 1093’te Bizans üzerine yeni bir sefer düzenlediler. 1094’te Rusya içlerine akınlar yaptılar. Bu tarihte, başbuğ Osuluk, Ruslarla iyi ilişkiler kurmaya özen gösterdi. 1096’da Kiev’e elçi olarak gönderilen İtler ve Kitan adlı Kuman beyleri öldürüldüler. Bu olay yüzünden çıkan savaşta Tuğur Han ve Küre, bazı Rus kentlerini yakıp yıktılar.
1105-1111 arasında, Ruslar, Kiev bölgesinde Kumanlara yıpratıcı zararlar verdiler. Tuna bölgesinde bulunan Kumanlar da Macaristan’a geçerek, askerlik yapmaya başladılar. Dnyepr Kumanları ise 1179’da Könçek ve Kobyak’ın liderliğinde toparlandılar. 1177 ve 1179’da Aksu civarında Kiev’e akınlar yaptılar. 1184’te Syvytoslav komutasındaki Rus birlikleri Kiev’e akın eden Kumanları yenilgiye uğrattı. 1185’te bu yenilgiye şiddetli bir karşılık verdiler ve Rus ordularını, Don Irmağı boyunca Kayalı (bugünkü Kagalnik) Irmağı, kıyısında yok ettiler. Kumanlar, Selçuklularla da ilişkilerde bulundular bazen de savaştılar. Kırım’daki Kumanların çoğu, giderek kentlere yerleştiler ve ticaret yaşamına atıldılar. 13. yüzyıl Kumanların iyice zayıfladıkları bir dönemdir. 1203’te Kiev’i işgal etmelerine ve 1219’da Ruslarla birlikte Galiçya’da Macarları yenmelerine karşın askeri bütünlükleri dağılmış durumdaydı. Moğolların Kuman topluluklarını dağıtmaları Kumanların sonu oldu.
Ukrayna’da bulunmuş Kıpçaklardan kalan balballar
1223’te Moğol Ordusu, Ruslarla birlikte karşı koyan Kumanları tümüyle dağıttı. 1239’da ise Don-Donetz bölgesinde, Kuman birlikleri, Moğol Ordusu karşısında dağılmaktan kurtulamadı. Bu arada bir kısım Kumanların (Kıpçak) Mısır’a getirilen Kıpçak gençleri Eyyubi Devleti içerisinde önemli bir askeri güç oluştururlar. 1250’de bir Kapçak olan Aybek’in sultan ilan edilmesiyle Mısır’daki Türk Devleti Kuman-Kıpçak öğelerini eline geçirmiş oldu. 1382’ye kadar Memlûklü Devleti, bunları yönetiminde kaldı. Kumanlar, Bizansla ilişkileri dolayısıyla, Hristiyanlığı da kabul ettiler. Bu arada Müslümanlığı kabul eden Kumanlar da vardır. Asıl dinleri ise Şamanizm idi. Bugün tarihsel bir Türk lehçesi olan Kıpçakça sözcükler, Rumence, Rusça ve Macarca dillerinde günümüzde de yaşar.
Kaynak – 2
Türk kavimlerinden biridir. Daha çok X ve XIII. yüzyıllarda Doğu Avrupa tarihinde önemli rol oynamışlardır. Şaman dininden olan bu göçebe Türk kavmi, şimdiki Rusya ve Ukrayna’nın en büyük bölümünü yani Karadeniz kuzeyindeki ülkeleri ele geçirdikten sonra, Orta Avrupa’ya doğru sarkmıştır.
Kıpçaklar, Macaristan’a da girmişler ve Macar kavminin oluş devresinde büyük izler bırakmışlardır. Moğollar XIII. yüzyıl ortalarında Kıpçak ülkelerine hakim olunca, Kıpçaklar onların hizmetine ve hakimiyetine girmişler, fakat yüzyıl geçmeden Altın Ordu Moğolları’nı tamamen Türkleştirmişler, yani kendi dillerini onlara kabul ettirmişlerdir. Bu suretle Kıpçak diyeleğiyle Altın Ordu’da, Harzem’de ve Mısır’da yani 3 sahada zengin bir edebiyat meydana gelmiştir.
Mısır Türk – Memlûk İmparatorluğunda ordu, saray ve hanedanlar, kâmilen Kıpçak Türkleri’nden ibaretti. «Kumanlar» da denen Kıpçaklar’a Ruslar «Polovtsı» adını vermişlerdir. 1303’te adı bilinmeyen bir rahip tarafından kaleme alınan «Codex Cumanicus» adlı Kıpçak Türk diyeleğinden Farsça ve Lâtince’ye olan sözlük ve antoloji sayesinde, Türkçe’nin bu önemli kolunu şimdi ayrıntıları ile bilmekteyiz. Bu diyelek edebiyatı üzerinde Avrupa ve Rus dillerinde pek çok yayın yapılmıştır.
Kaynak – 3
- Batı Göktürk bölgesinde yaşayan Kumanlar sarışın, mavi gözlü ve uzun boylu olma gibi fiziksel özellikleriyle dikkat çekmişlerdir.
- XI. Yüzyılın sonlarında Karadeniz‘in kuzeyine hâkim olan Kumanlar, Slavlarla savaştılar, Balkanlar ve Macaristan’a akınlarda bulundular.
Oğuzlarla Kıpçakların mücadelesi Dede Korkut Hikayelerinde önemli yer tutar. Moğollar, Kıpçakların ülkelerini işgal edince;
- Kıpçakların bir kısmı Macaristan’a,
- bir kısmı Kama Bulgarlarının yanma gitti.
- Bir bölümü de Moğollarla yaşayarak onların Türkleşmesinde rol oynadı.
